De bodem onder je gezondheid

Graag neem ik je in deze longread mee in de analogie tussen de bodem, jouw darmen en je brein. De bodem waarop je eten groeit, en je darmen zijn dé hoofdrolspelers als het gaat om onze breinvitaliteit en veerkracht. Beide hebben ongelooflijk veel invloed op ons brein, of het nu gaat om stressbestendigheid, stemming of levenskwaliteit. In dit artikel vind je volop tips hoe je met mes en vork aan beide bodems tegelijk kunt werken. Op het eind doe ik graag een appèl op jouw vitale mensbrein: vooruitkijken, regie nemen en de rust bewaren, zeker in deze woelige onzekere tijden. Laten we goed gastheer zijn of worden voor zowel de aarde als onze darmbacteriën via mes en vork.

Ik schreef eerdere longreads over de bodemuitputting in relatie tot 'hidden hunger' en over bodemuitputting in relatie tot hormonale verstoringen.

De bodem onder je gezondheid

Om de groei naar 10 miljard wereldburgers in goede banen te leiden moet er steeds, intensiever en efficiënter voedsel geproduceerd worden, zegt de moderne, industriële landbouw. In de oorspronkelijke, biologische landbouw hoor je ook andere opvattingen “In Nederland zouden binnen een jaar de opbrengsten kelderen als we zouden stoppen met kunstmest en bestrijdingsmiddelen, zo ziek is onze bodem".

De veerkracht en vitaliteit van onze gewassen en bodem is volgens de laatste groep zo verslechterd door de 'chemische landbouw' dat we alleen nog met flink veel ‘chemische infusen’ voedsel kunnen produceren. Heel ongemerkt is ons voedsel de afgelopen 40-50 jaar tot wel 70 procent minder aan voedingsstoffen gaan bevatten.[14] Sinds de Tweede Wereldoorlog hebben we namelijk een steeds verdere intensivering en industrialisering van de landbouw doorgevoerd. Hierdoor is onze bodem anno nu ziek, uitgeput en verarmd. Roosevelt sprak in 1930 al de historische woorden na de grote zandstorm in Amerika: 'Een land dat zijn bodem vernietigt, zal zichzelf vernietigen'.

En niet alleen hier: begin 2021 kwamen de Indiase boeren wederom in opstand tegen de ‘groene revolutie’ die hen totaal afhankelijk heeft gemaakt van de chemische landbouw. Vandana Shiva schreef er het indrukwekkende boek ‘Wie de wereld nu echt voedt’ over. En onlangs verscheen het prachtige boek van Paul Hawken: Regeneration. 

Bodem, darmen en brein.

Gezonde darmen vormen de basis van onze totale gezondheid, alleen al omdat bijna 80% van ons immuunsysteem zich daar bevindt. Ook bij klachten van ons brein zouden we de oorzaak en de oplossing vaker moeten zoeken in de bodemgezondheid. Emotionele, psychische, mentale en cognitieve klachten en ziekten zullen in 2030 onze grootste ziektelast zijn. (3) Uiteraard zijn er ontelbare externe oorzaken voor ziekten en klachten van het brein, maar de interne oorzaak zou in mijn optiek veel meer aandacht moeten krijgen. Vraag aan mensen wat hun zorg voor ouder worden is en het gros zegt: ‘dat mijn brein niet meer naar behoren functioneert’. We zijn in de landbouw en gezondheidszorg steeds meer gaan blindvaren op technologische en farmaceutische oplossingen. Deze lijken, zeker als het gaat om klachten van ons brein, niet altijd een oplossing te kunnen bieden: “De gezondheidszorg lijkt maar in beperkte mate verantwoordelijk te zijn voor onze gezondheid. Scholing, leefstijl en preventie lijken veel bepalender zijn voor ons welzijn.”(4)(5) Gelukkig kunnen we met elke hap die we in onze mond stoppen een bijdrage leveren aan beide bodems.

Het gemiddelde Westerste eetpatroon (gekenmerkt door teveel calorieën uit vooral vetten en geraffineerde koolhydraten/suikers), het frequent eten van tussendoortjes, de lange periode van een etmaal waarin we eten (zo' 16 uur), de hoge inname van Omega 6 vetzuren, het gebrek aan vezels -in combinatie met te weinig slaap, beweging, zon en teveel stress en milieuvervuiling, zijn er debet aan dat er nagenoeg bij iedereen die dit voedingspatroon volgt zogenaamde laaggradige ontstekingen ontstaan.(23) Vanuit onze darmen, zie mijn artikel vezels, vezels, vezels maar ook vanuit vetten (zowel uit bijvoorbeeld buikvet als uit de verstoring van onze Omega 3/6 balans)

“ Of all the things I’ve lost, I miss my brain te most.” (Mark Twain)

Wij zijn ook wat ons eten at

In 2016 kochten mijn man en ik een paar hectare landbouwgrond. Over gezonde voeding schrijven en spreken deed ik al jaren, maar steeds vaker hoorde ik mezelf uitleggen dat de fase vóórdat het voedsel op ons bord ligt bepaalt óf en hóe voeding in ons lichaam zijn werk kan doen. De bodemanalyses die we lieten maken, schokten mij behoorlijk. Ik zag een duidelijke analogie met de uitslagen die ik bijna 16 jaar lang bij mijn cliënten had bestudeerd. En besefte meer dan ooit: “Wij zijn wat ons eten at.” De bodem is anno 2021 lang zo rijk niet meer aan voedingsstoffen als we misschien wel denken. 40% van de grond wereldwijd is volgens de Global Land Outlook zo ernstig gedegradeerd dat we, als we niets doen het risico lopen dat de bodem weldra niet meer in staat is om ons voedsel te schenken. De ingeslagen weg naar voedselzekerheid lijkt er eentje te worden waarin we afstevenen op voedselonzekerheid.

Ik besefte door deze uitslagen dat de spreuken ‘betaal de boer in plaats van de dokter’ en ‘de boer is de apotheker van de toekomst’ meer waarheid bevatten dan ik ooit had gedacht. De bodemgesteldheid bepaalt ook onze water-, lucht- en voedselkwaliteit en daarmee voor een groot deel onze gezondheid. Hoe gezond voedsel werkelijk uitpakt in ons lichaam en brein is niet alleen afhankelijk van de kwaliteit van onze darmen en spijsvertering maar ook sterk afhankelijk van wat ons eten heeft gegeten: De plantaardige of dierlijke voedingsmiddelen op ons bord hebben voedingsstoffen ‘gegeten’ die de bodem, direct of indirect, aan ze geleverd heeft. Het verlies aan voedingstoffen door bodemverarming is desastreus te noemen. Zie plaatje rechtsonder.


Rineke Dijkinga Je Brein Vitaal

De geschatte afname aan voedingsstoffen in ons voedsel sinds de industriële landbouw zijn intrede deed wordt geschat tussen de 20 en 70%. Rampzalig voor onze gezondheid omdat wij al deze voedingsstoffen hard nodig hebben om energie aan te maken zodat wij optimaal gezond door het leven kunnen gaan.

Bovenstaande tabel roept de vraag op of mensen die het westerse voedingspatroon volgen niet een grote kans hebben om de Aanbevolen Dagelijks Hoeveelheid (ADH) aan voedingsstoffen niet te halen. Logischerwijs hebben we veel minder voedingsstoffen tot onze beschikking hebben dan we denken. Met negatieve gevolgen voor de aanmaak van energie (in de biljoenen cellen van ons lichaam en brein). Er zijn ook onderzoeken die aangeven dat we ons nog steeds geen zorgen hoeven te maken.(12)Een andere zorg is dat het niet alleen om verminderde voedingsstoffen gaat maar ook om disbalansen tussen voedingsstoffen. Tussen veel mineralen en sporenelementen hoort een balans te bestaan om de fysiologische gang van zaken in ons lichaam/brein in goede banen te leiden. Doordat deze verschuiven in ons voedsel verschuiven ze ook in ons lichaam. Zo heeft de vermindering van magnesium in ons voedsel grote gevolgen voor de calcium-magnesium balans. Een absoluut of relatief overschot aan calcium ten opzichte van magnesium is mogelijk een van de oorzaken van hart-en vaatziekten.(12a) Dit is ook belangrijk om te weten als mensen calcium supplementen gebruiken: daarmee trek je, bij een tekort aan magnesium, immers de balans nog verder scheef.

Een van de eerste bodemanalyses die we lieten maken op Heerlijk Westerwolds Land. Wat niet in de bodem opneembaar is komt ook niet in ons voedsel. En zo zijn we de laatste 60 jaar heel wat voedingsstoffen in ons eten armer geworden. Zie ook mijn artikel over Hidden Hunger.

Silicium wordt wel eens het 'moedermineraal' van alle mineralen en sporenelementen genoemd: bij een gebrek aan silicium kan nagenoeg geen enkel sporenelement of mineraal efficient worden opgenomen. En dat heeft grote gevolgen voor onze gezondheid. Bovendien is silicium het enige mineraal dat aluminium* oplosbaar kan maken zodat het kan worden uitgescheiden. Bij een tekort aan opneembaar silicium (zie bodemanalyse hierboven) kan aluminium stapelen. En dat doet het vooral in ons brein. De ziekte van Alzheimer en Parkinson en autisme hebben bijvoorbeeld een link met aluminium stapeling in het brein.*Aluminium komt heel veel voor in de natuur. Verder hebben wij het toegevoegd aan veel voedsel (als E-nummer), vaccins en medicijnen als maagzuurremmers. Ook via kookpannen en folie krijgen we het binnen. Dat maakt onze behoefte aan silicium dus urgenter.

Analogie 1: Monoculturen op het land = monoculturen in onze darmen

Het verlies van biodiversiteit door het toepassen van monoculturen is zorgwekkend voor onze planeet en onze eigen gezondheid.[1,2] De bodem heeft baat bij diversiteit: diversiteit van gewassen zorgt voor een gezond en divers bodemleven. Deze draagt bij aan humusvorming (levende aarde) en zo aan optimale gezondheid en veerkracht van de bodem. En daarmee van ons voedsel. De diversiteit van ons voedsel bepaalt vervolgens weer de biodiversiteit in onze darm. Hoe groter de diversiteit aan micro-organismen, des te gunstiger het effect op onze totale gezondheid. [4] En ook al lijkt het productaanbod in de supermarkten heel divers, het overgrote deel van wat we eten, is afkomstig van monoculturen uit de landbouw: tarwe, soja en maïs, aangevuld met vlees, melk en suiker.

In de rest van dit artikel zoomen we, via 4 analogieën tussen beide bodems, specifiek in op de darm-brein connectie. Omdat onze darmen 24/7 communiceren met ons brein hebben zij een ongekend grote impact op ons brein en daarmee op de kwaliteit van ons leven.

Wat kun je zelf doen?

  • Word divertarier! Kies voor veel meer variatie: In onze darmen moet een diversiteit aan (kleurrijke) vezels onze darmbacteriën voeden, onze gezondheid en veerkracht bewaken. Als volwassene ben je de gastheer/gastvrouw van zo’n 1.5 kilo darmbacteriën. In totaal wel zo’n 2000 verschillende stammen. Deze hebben allemaal verschillende voedselvoorkeuren. En elke groep bacteriën heeft zijn eigen effect op onderdelen van jouw gezondheid.
  • Eet volgens de seizoenen en koop vooral de oogst van Nederlandse bodem. Omdat het aanbod elk seizoen verandert bouw je automatisch al variatie in. Vergeet ook niet te variëren in kleuren van je groente en fruit.
  • Maak je eigen eten om zo baas in eigen darmen te worden. Zolang je kant-en-klaar voedsel blijft eten, houd je de monoculturen, vaak afkomstig uit het buitenland, zelf in stand.
  • Er is een keur aan heerlijke (pseudo)granen en pasta’s die niet van monoculturen afkomstig zijn: van boekweit, haver, gerst, gierst, rogge, triticale tot amarant en quinoa enz. Ook zijn er veel vervangers voor soja uit de monoculturen, vaak zelfs van Nederlandse bodem. Denk eens aan eiwitrijke lupine, (veld)bonen of zelfs kidneybonen.
  • Maak of koop een rijke mix van wel 5 of 6 verschillende meelsoorten waar je je brood, pizza’s, pannenkoeken etc. mee bakt. Of maak een mix van allerlei peulvruchten. Zo bouw je met één mix in je keukenkastje toch al veel variatie in. Door te kiezen voor duurzame oergranen en peulvruchten, werk je direct aan bodem- en darmgezondheid. En door te kiezen voor grotere verpakkingen (koop het samen) ben je ook nog eens betaalbaar uit.
  • Spreek iets met jezelf af: heb je ’s ochtends tarwemuesli, vleeswaren, kaas of soja gegeten? Dan eet je dat die dag niet meer. Kies de rest van de dag voor een ander (pseudo)graan of andere eiwitbron. Dat levert meer variatie voor jouw darmbacteriën en de boer kan zo uiteindelijk veel meer verschillende gewassen telen.

Steeds meer regeneratieve boeren laten hun granen verwerken tot pasta's. Of tot heerlijke meelmixen met een variatie aan granen. Zo krijg je veel meer variatie in je voeding, ondersteun je de lokale boer die zijn bodem goed verzorgt en krijg je, als je kiest voor volkoren, prachtige vezels voor je darmbacteriën binnen.

Ook wat betreft zuivel: denk eens wat vaker aan de lokale boer als je zuivel koopt. Ook buffel-, geiten- en schapenmelk geven variatie in je voedingspatroon. En door de boer met zorg te kiezen kun je ook hier weer kiezen voor boeren die hun koeien regeneratief laten grazen.

Analogie 2: Het gebrek aan organisch materiaal in de bodem = gebrek aan vezels in ons voedsel

Een gezonde bodem moet organisch materiaal, zoals mest en afgestorven planten, en volop micro-organismen bevatten om hieruit humus (levende bodem) te kunnen maken. Kunstmest levert geen vezels (organisch materiaal) aan de bodem. Zonder vezels verdwijnt een groot deel van de gezondheidsbevorderende micro-organismen en wordt humus verminderd aangemaakt. Humus en micro-organismen zorgen onder meer voor een optimale opname van voedingsstoffen in de plant. Zonder organisch materiaal kan de bodem zijn vele taken niet meer goed uitoefenen.

De bodemsituatie lijkt analoog aan het gebrek aan vezels in onze voeding. De gemiddelde Nederlander eet nog steeds veel te weinig vezels. Gemiddeld zo’n 20 gram per dag, vaak uit een zeer beperkt aantal voedingsmiddelen. Onze darmen hebben volop (40-45 gram)diverse en kleurrijke voedingsvezels nodig om hieruit zogenaamde korteketenvetzuren als boterzuur aan te maken. Zie kader verderop.

Neem even de tijd voor onderstaand plaatje: makkelijker kan ik eigenlijk niet uitleggen hoe de hypothese dat een gebrek aan vezels in combinatie met het Westerse voedingspatroon, uiteindelijk ook in ons brein tot ziekte leidt. De ontstekingen die in onze darmen ontstaan, leiden tot een leaky gut, daarna tot ontstekingen in de rest van ons lichaam en vervolgens tot een leaky brain. Een leaky brain heeft een link met talloze ziekten van het brein zoals, depressies, ADHD, angsten, schizofrenie, bipolaire stoornissen, dementie, de ziekte van Alzheimer en Parkinson, multiple sclerose,  Uitgebreide informatie lees je in mijn boek "Je Brein Vitaal'.

Hoe een gebrek aan vezels tot zo’n cascade aan ontregelingen kan leiden, heeft ook te maken met de vele manieren waarop onze darmen met ons brein communiceren. Via onze nervus vagus, neurotransmitters, cytokines en korteketenvetzuren als boterzuur. Bij een tekort aan vezels of grote inname van sterk bewerkt voedsel worden in onze darmen ontstekingsbevorderende cytokines gevormd, krijgen we een verstoring van neurotransmitters en worden korteketenvetzuren verminderd aangemaakt. 

Een gezonde, gevarieerde en evenwichtige samenstelling van je darmmicroben maakt uit vezels zogenaamde korteketenvetzuren aan. Vooral uit fermenteerbare vezels en resistent zetmeel. De belangrijkste lijkt boterzuur te zijn. Boterzuur wordt vooral met deze onmisbare preventieve eigenschappen in verband gebracht:

  • Regulatie en aanmaak van neurotransmitters.
  • Bescherming tegen ontsteking van onze neuronen (hersencellen), stimulatie van nieuwe verbindingen tussen onze hersencellen en reparatie en regeneratie van neuronen.
  • Verhoging van onze veerkracht en gevoeligheid voor stress.
  • Actief & opneembaar maken van beschermende stoffen voor ons brein (zoals de kleurrijke vezels/polyfenolen)
  • Bijdragen bij aan lagere ontstekingswaarden (CRP-waarden)

Wat kun je zelf doen?

  • Maak je eigen eten. Het gros van ons voedsel wordt in de fabriek geraffineerd en omgezet in halffabricaten of kant-en-klaar voedsel. Hierdoor verdwijnen nagenoeg alle vezels en voedingsstoffen en bevat het niet de brandstof voor jouw darmbacteriën. Laat de bewerkte ‘lege’ voedingsmiddelen staan en kies voor volwaardige voedingsmiddelen die volop voedsel voor jouw darmbacteriën bevatten. Dit voedsel heeft vaak geen of een overzichtelijk etiket met slechts een beperkt aantal ingrediënten. Volwaardig voedsel zorgt om heel veel redenen voor meer verzadiging. Daardoor kom je eenvoudig met 2-3 maaltijden de dag door zonder allerlei tussendoortjes. Mooi voor je portemonnee, goed voor je gezondheid.
  • Stop alleen dingen in je mond die de aanmaak van gezonde darmbacteriën ondersteunen, zodat je deze neurotransmitters optimaal aanmaakt. Zie kader hieronder.
  • Stop met het eten van voeding die je darmgezondheid ondermijnt. Het eten/drinken van snelle enkelvoudige suikers lijkt verantwoordelijk voor een dramatisch verlies van goede darmbacteriën en verhoogt het risico op een leaky gut.[7] Zelfs één fastfoodmaaltijd kan bij gevoelige mensen al voor verhoogde ontstekingswaarden zorgen.[8] Eet & drink daarom zo weinig mogelijk voedsel met glucose/fructosesiroop (HFCS of GFS). Dit zit in nagenoeg alle gezoete supermarktproducten. Door zelf je eigen muesli, koekjes, crackers, toetjes, smaakwatertjes te maken, blijf je baas over je suikerinname.
  • Omarm initiatieven als Holy Shit: het blijft bijzonder dat er zo weinig aanstalten gemaakt worden met het recyclen van onze poep en pies. Alle wijst erop dat het delven van mineralen en sporenelementen eindig is. Duizenden jaren was de inhoud van de menselijke darm de ‘schatkamer’ voor het land omdat we hiermee de kostbare mineralen en sporenelementen weer op de akkers brachten. De hoogste tijd om hier weer mee aan de slag te gaan.

Wij zijn ook wat ons eten at.

“ Zeg mij wat je eet en ik zal je zeggen wie je bent” 

(Jean Anthelme Brillat-Savarin)

Bepaalde bacteriestammen hebben een uitgesproken effect op bovenstaande neurotransmitters door hun grote rol in de aanmaak van neurotransmitters. Ze worden daarom ook wel psychobiotische bacteriestammen genoemd. (9) Steeds meer wetenschappers wijzen erop dat beïnvloeding van ons brein als eerste via het optimaliseren van ons darmflora zou moeten verlopen.(10)

Lactobacillen en Bifidobacteriën zijn prominente bewoners van je darmen. Ze vervullen vele taken voor onze gezondheid. Voldoende Bifidobacteriën, in combinatie met voldoende Lactobacillen, dragen bij aan normalisatie van de stressrespons, vermindering van angststoornissen, depressies en stemmingswisselingen omdat ze de aanmaak van de rustgevende/ remmende neurotransmitters als GABA (ook wel onze lichaamseigen tranquillizer genoemd) in goede banen leiden. Nu wil je natuurlijk weten: “Hoe krijg ik dan meer Lactobacillen en Bifidobacterien”? Bijna 50% van onze darmflora is een afgeleide van onze voedingsgewoonten. Dat maakt bovenstaande quote zeer treffend.

Het simpele antwoord op de vraag is; door voedsel te eten zoals we dat vroeger deden. Oude (volkoren) granen met volop vezels, peulvruchten, groente, kruiden, fruit, noten, zaden, pitten en wat gefermenteerd voedsel zijn bij uitstek dé voedingsmiddelen om deze bacteriën te voeden. Eten volgens de principes van het oorspronkelijke Mediterrane Dieet lijkt door de gunstige invloed op onze darmen, de troefkaart voor onze gezondheid te zijn. Zie verder mijn artikel vezels, vezels, vezels. Dit voedingspatroon is gebaseerd op oorspronkelijke landbouw met vers, onbewerkt, duurzaam geteeld voedsel. Door dit voedsel te kopen, bieden we ook direct perspectief voor het groenboerenplan van(lokale) boeren die hun bodems en de natuur koesteren. En daarmee een grote bijdrage leveren aan een gezonde toekomst en voedselzekerheid.

De traditionele Mediterrane Keuken is eigenlijk het omgekeerde van het Westerse voedingspatroon. Het Westerse voedingspatroon wordt mede door zijn gebrek aan vezels en beschermende antioxidanten (vooral voorkomend in onbespoten voedsel) als aanjager van nagenoeg al onze ziekten, ook die van ons brein, gezien.

Brood van Nederlandse oergranen (veelal geteeld met respect voor de bodem; zonder kunstmest en bestrijdingsmiddelen) wordt niet erg gewaardeerd door Nederlandse bakkers. Door het gebrek aan gluten rijst het niet. Maar waarom niet terug naar traditioneel oerbrood van hele graankorrels? Een weldaad voor de bodem, onze darmbacteriën en onze bloedsuikerspiegel.

Anaologie 3: Erosie op het land en lekke darmen

Op het land zie je dat de bovenste toplaag (vergelijkbaar met onze opperhuid) jaar na jaar dunner wordt. De vruchtbare toplaag die ons voedsel moet voortbrengen, kan dit volgens sommige wetenschappers nog een aantal oogsten doen en dan is de grond ‘op’. En je raadt het vast al: deze ‘erosie’ is ook bij mensen een steeds groter wordend probleem. Als de darmen hun goede darmbacteriën verliezen omdat de voedingsbodem (de gezonde vezels) ontbreekt, dan ontstaan er allerlei ontstekingsreacties die onze darmslijmvliezen aantasten. We krijgen een zogenaamde ‘leaky gut’. Juist onze intacte darmslijmvliezen vormen de ‘finishing touch’ bij de opname van voedingsstoffen (zodat deze niet rechtstreeks in het toilet verdwijnen), het tegenhouden van ongewenste stoffen in onze bloedbaan en de aanhechting van goede bacteriën in onze darmen.

Een van de vele oorzaken van een lekke darm zijn de monoculturen waarbij veel glyfosaat gebruikt wordt. Naast de hormonale gevolgen van glyfosaat, de grotere kans op disbalans in onze darm en de remmende werking op de ontgifting van onze lever wil ik ook nog benoemen dat het mogelijk de aanmaak van neurotransmitters als serotonine en dopamine remt. De disbalans die mede door glyfosaat veroorzaakt wordt (13), zorgt namelijk voor een vermindering van bacteriën die deze neurotransmitters kunnen aanmaken. Bovendien lijkt glyfosaat de omzetting vanuit aminozuren naar de betreffende neurotransmitters te blokkeren. (13) Een disbalans in deze neurotransmitters lijkt in dieronderzoek een op zichzelf staande oorzaak te zijn van angsten en depressies.(14) En los van angsten en depressies: het leven ziet er echt een stuk minder rooskleurig uit zonder deze twee. Goed om te weten dat deze niet alleen in je brein belangrijke taken vervullen maar ook in je darm zelf. Ze zorgen voor het optimale milieu waarbij ontstekingen minder kans hebben en voor een optimale stoelgang zodat afvalstoffen dagelijks worden afgevoerd.

Wat kun je zelf doen?

  • Probeer de hoeveelheid glyfosaat drastisch terug te brengen: je darmen zijn de basis van je gezondheid en die hebben, net als de bodem, al onder lage doseringen glyfosaat* te lijden. Eet daarom tarwe, mais, soja, koolzaad van biologische oorsprong. Glyfosaat mijden geldt overigens ook voor je kledingkast. Ook niet biologische katoen is een ramp voor de aarde vanwege het glyfosaatgebruik.
  • Voor gezonde darmslijmvliezen hebben we niet alleen gezonde darmbacteriën nodig, maar ook voldoende eiwitten om deze iedere 2-3 dagen opnieuw op te bouwen. En een ongelooflijke hoeveelheid vitamines en mineralen om deze barrièrefunctie optimaal aan te leggen. Denk aan zink, vitamine D, bètacaroteen etc. Uit eiwitten moeten we overigens ook het gros van onze neurotransmitters aanmaken! Zeker bij vegetariërs en veganisten kan dit een aandachtspunt zijn. Zelf je eten maken bied je volop mogelijkheden om variatie in eiwitten aan te brengen.

*Er komt steeds meer bewijs dat het juist de dagelijkse blootstelling aan kleine hoeveelheden glyfosaat is die ons ziek maakt. Zo blijkt dat ruim een kwart van onze gezonde darmmicrobioom, al te lijden heeft onder lage doseringen glyfosaat.(15) Hierdoor ontstaat er een verschuiving naar meer ziekmakende bacteriën in onze darmen. En je las eerder; die hebben ongelooflijk veel impact op je brein. Double trouble: deze pathogene bacteriën lijken beter tegen glyfosaat te kunnen dan onze gezonde bacteriën.


Leaky gut / Rineke Dijkinga

Een leaky gut kan tot heel wat ontstekingsreacties in het lichaam leiden. En zo uiteindelijk ook de bloed-hersenbarriere aantasten en 'leaky' maken. Lees verder in mijn artikel 'Vezels, vezels, vezels'.

Door veel vaker voor biologische/onbespoten oergranen te kiezen krijg je automatisch veel minder glyfosaat uit buitenlandse tarwe binnen. En door soja te vervangen door Nederlandse peulvruchten idem.

Analogie 4: de bufferfunctie van gezonde bodems en darmen

Een gezonde bodem bevat per hectare wel een ton aan chlorofylrijke algen. Mede daardoor zijn gezonde bodems naast gezonde oceanen onze grootste CO2-buffers en opruimers van toxines. Ook onze drinkwaterkwaliteit wordt beïnvloed door de gezondheid van de bodem. In een tijdperk waarin jaarlijks zo’n 10 miljoen ton aan chemische industriële stoffen in het milieu komt[16], is een goede afbraak en uitscheiding van deze stoffen door een gezonde bodem, oceaan, dier en mens van levensbelang.

Gezonde darmen vormen de eerste verdedigingslinie tegen toxische en lichaamsvreemde stoffen.(17) Als het onze darm lukt om deze stoffen af te breken of te binden, kunnen ze via de ontlasting worden afgevoerd. Als onze darmen niet optimaal functioneren, dan moet onze lever extra arbeid verrichten om deze stoffen alsnog af te breken. Daarvoor heeft de lever een scala aan voedingsstoffen als magnesium, selenium, zink, ijzer, koper en mangaan nodig. Door bodem- en voedselverarming (raffinage) zijn deze stoffen helaas minder aanwezig in ons eten. Zie plaatje hieronder. Ook heeft onze lever volop kleurrijke antioxidanten (polyfenolen) nodig voor zijn taken. Deze zitten vooral in onbespoten voeding.

    Bron: Op weg naar meer energie / Rineke Dijkinga

    Bron: Op weg naar meer energie / Rineke Dijkinga

    Wat kun je zelf doen?

    • Drink voldoende: afvalstoffen die door de lever onschadelijk zijn gemaakt, moeten zo snel mogelijk afgevoerd worden. Zuiver water, zonder zware metalen en medicijnresten, blijft natuurlijk de beste optie. Door alle milieuverontreiniging is onze waterkwaliteit helaas niet altijd meer gegarandeerd. Ben je zwanger, ziek of wil je gewoon het zekere voor het onzekere nemen; overweeg dan een waterfilter.
    • Groene voedingsmiddelen die chlorofyl bevatten kunnen veel ongewenste stoffen en toxines in de darm afbreken/binden zodat ze via je ontlasting worden afgevoerd. Daarmee is het eigenlijk ‘supervoedsel’ voor onze darmen. Het draagt bovendien bij aan de overleving van goede bacteriën [18]. En het leuke is: chlorofyl kun je gratis op je bord krijgen. Denk bijvoorbeeld aan de heerlijke voedzame brandneteltoppen die er bijna jaarrond zijn.
    • Beweeg dagelijks. Je lymfesysteem is een pompsysteem dat door beweging in werking wordt gezet. Het vormt een flink onderdeel van jouw ‘afvalverwerkingssysteem’. Dit systeem werkt veel minder effectief als je niet beweegt. En dames: geef je borsten zeer regelmatig ‘lucht’ door je BH uit te doen en niet knellende BH’s te dragen. Afvoer van xeno-oestrogenen uit het lymfesysteem rond je borsten is superbelangrijk: als dit niet gebeurt nestelen ze zich daar (zie deel 2).
    • Ga aan de slag met overgewicht. Overgewicht lijkt een duidelijke link met darmgezondheid te hebben. Hormoonverstorende stoffen en overgewicht zorgen samen ook voor een vicieuze cirkel. Met de toename van goedkope, bewerkte industriële voeding en chemische stoffen in ons milieu, die we niet goed meer kunnen afbreken, lijkt het probleem van overgewicht groter in plaats van kleiner te worden. “Elk pondje gaat door het mondje” is een mantra dat zeker kan kloppen maar op een andere manier dan we nu denken: van bewerkt voedsel eten we tot wel 500 calorieën per dag meer.(19) Voedsel dat bovendien de darmbacteriën die ons gezond en slank kunnen houden elimineert.
    Op weg naar meer energie Rineke Dijkinga

    Door zelf weer te gaan kokkerellen zonder pakjes en zakjes kun je al wonderen doen voor je vitaliteit en vaak ook voor je gewicht. Bijkomstig voordeel is dat je je maaltijden dan op smaak maakt met kruiden en specerijen, belangrijke antioxidanten voor o.a. je darm- en breingezondheid.

    Wildplukpesto

    Een prachtige manier om spelenderwijs meer chlorofyl aan je eten toe te voegen is: je eigen pesto's van allerlei onkruiden maken. Zie mijn bookazine Mooi Eten.

    Veerkracht koesteren

    De gezondheid en complexiteit/diversiteit van ecosystemen, dieren en mensen bepalen hun veer- en regeneratiekracht. Water of een bodems die vervuild zijn, kunnen zichzelf reinigen met hulp van planten, algen en micro-organismen. De natuur heeft een gigantisch arsenaal aan opruimers klaarstaan in de vorm van schimmels, bacteriën, virussen, insecten enzovoort, zodat er herstel van evenwicht plaatsvinden. Ook mensen hebben een enorme herstelcapaciteit. Heb je er wel eens bij stilgestaan hoe wonderlijk het is dat een litteken na een aantal dagen vanzelf zo mooi genezen is? Of dat je vaak herboren uit bed stapt na een paar dagen flinke koorts? Je lichaam heeft zichzelf als het ware gerepareerd. Deze herstelprocessen zijn echter niet onuitputtelijk. Bovendien kosten ze veel energie. Nu de ene crisis ingehaald lijkt te worden door de volgende, is veerkracht van nog groter belang. Bij een gezond mens of ecosysteem zorgen de regelsystemen die hiervoor beschikbaar zijn, dat bij elke verstoring zo snel mogelijk een nieuw evenwicht wordt gevonden. Gezonde ecosystemen zijn bovendien veel minder vatbaar voor ziekten, plagen en grote verstoringen. Lees verder in Gezondheid = veerkracht.

    Dagelijks zijn wij op het land bezig met 'voedingswaarde per hectare' in plaats van opbrengst per hectare. Resilience Foods Stories maakt er ook een tweede filmpje over.

    In dit filmpje leg ik uit waarom een gezonde voedingsbodem zo belangrijk is voor onze gezondheid en veerkracht.

    Neem de regie over je etensbord, zeker in tijden van stress

    Stressvolle tijden en crises het hoofd bieden doen we primair om te overleven. Bij stress en overleven wordt ons ‘oerbrein’ ingeschakeld. Duurt dit lang en wordt stress chronisch, dan kan ons oerbrein ons emotionele- en mens-brein gaan overrulen. Verstand en gevoel communiceren dan nog nauwelijks met elkaar. Ons oerbrein is altijd gericht op kortetermijnoplossingen en is niet bezig met volgende week, volgende maand, laat staan de verre toekomst. Dat heeft grote consequenties voor zowel onze eigen gezondheid als die van de aarde. Zie mijn overzicht van deze drie breinen. Onze huidige leefstijl en omgeving zijn voor het gros van de mensen stressvol (niet alleen door crises maar ook omdat ze onze oerbehoeften niet vervullen) waardoor bij velen het oerbrein de touwtjes stevig in handen heeft. Dé snelste manier om dit oerbrein af te remmen, is door de natuur op te zoeken en met wezenlijke menselijke behoeften zoals voedsel en zingeving bezig te zijn. Zo kunnen onze andere twee breinen ook weer een aandeel krijgen. De breinen die ons socialer, empathischer, gezonder, blijer maken en ons weer compassie laten hebben voor alles wat leeft. Eten dat al het leven op aarde koestert en bijdraagt aan onze gezondheid, is voor ons mensbrein een vanzelfsprekende keuze. Ons mens- en emotionele brein zijn blij met voedsel dat ‘een gezicht heeft’. “Als we niet weten wat we eten, hoe weten we dan wie we zijn?”

    Zelf weer de tijd nemen om eten te verzamelen, te bereiden en er mooie verhalen bij uit te wisselen, is zo belangrijk om jezelf optimaal door een crisistijd heen te loodsen. Een prachtige manier om je oerbrein achter het stuur vandaan te krijgen is door je te focussen op een wezenlijk aspect van je leven: met het leven bezig zijn. Met voedsel bezig zijn is met het échte leven bezig zijn. Stel je eens voor dat 100 Nederlanders 1x per week met een ander tafelen. Wat een feest voor ons emotionele brein; samen eten en elkaars verhalen horen. En stel dat jij als gastheer je gasten aan tafel gepassioneerd het verhaal van de bodem-, darm en breingezondheid gaat vertellen. Dat je daarom die eenvoudige, voedzame maar zeer smakelijke maaltijd op tafel hebt gezet. Als jouw gast vervolgens ook elke week een gast aan tafel uitnodigt en hetzelfde doet, dan hebben we in no-time miljoenen mensen bereikt met dit verhaal. En stel je eens voor dat grote bedrijven, overheden, scholen en zorginstellingen besluiten ook meedoen: mensen eten voorzetten dat de lokale boer, de bodem, de natuur, het milieu en de gezondheid van mens en dier dient. Dit is geen utopie maar kan werkelijkheid worden als we de regie terugpakken.

    Jij, je darmbacteriën en chronische stress

    Gezonde darmbacteriën zijn de grootste producent van neurotransmitters. Neurotransmitters zijn de boodschapperstoffen die de communicatie tussen al onze hersencellen (neuronen) mogelijk moeten maken. Men gaat ervan uit dat informatie vanuit 100 miljard neuronen via 1.000.000.000.000.000 (geen typefout) synapsen naar alle delen van je brein gestuurd worden.

    Ons brein merkt het vrijwel direct als de aanmaak van neurotransmitters in onze darmen niet meer optimaal verloopt. Dat kan gevolgen hebben voor bijvoorbeeld onze levenslust, nachtrust, stressbestendigheid, mentale en emotionele stabiliteit, ons sociale gedrag, eetlustbeheersing, motoriek, eetlustregulatie, of ons leer-, herinnerings- en concentratievermogen. Zie het overzicht van 4 belangrijke neurotransmitters hieronder.

    Neurotransmitters kunnen werken als een soort ‘rem’ in ons brein maar ook als gaspedaal. Je kunt je aan de hand van dit overzicht vast indenken wat er gebeurt als serotonine of GABA uit balans zijn: het is dan bijna onmogelijk om weer in de ontspanning te komen. Als je beseft dat 90% van onze serotonine en melatonine (maar ook 50% van onze dopamine) moet worden aangemaakt door gezonde darmbacteriën, dan is het niet verwonderlijk dat zoveel mensen stress, angst of depressie ervaren. Daarom is het zeker in tijden van chronische stress ZO belangrijk dat je weet wat je eet. Ons brein, dat altijd al 25% van alle voedingsstoffen voor zichzelf opeist, heeft in tijden van stress nog meer vitale voedingsstoffen nodig dan in rustiger tijden. En je darmen als hoofdproducent van zowel activerende als rustgevende neurotransmitters is juist dan gebaat bij eenvoudig, onbewerkt, vitaal en vezelrijk voedsel. In tijden van stress kiezen we echter vaak voor het omgekeerde wat vaak ‘olie op het stressvuur’ is. Zie verder mijn artikelen 'Weet wat je eet bij chronische stress', mijn sprookje van de bonte vliegenvanger over chronische stress en voortplanting of mijn artikel over chronische stress en bijnieruitputting. Nog meer informatie hierover lees je in mijn boek 'Je Brein Vitaal'.

    Laat de boer jouw apotheker van de toekomst zijn

    De boer als apotheker Rineke Dijkinga.nl

    Neem de regie over je etensbord

    Het lijkt soms alsof we slachtoffer zijn van de dingen die ons overkomen en we steeds minder regie over ons leven hebben. Richt je daarom op de dingen waar je wel zelf over kunt beslissen, zoals het voedsel dat je in je mond stopt. Mensen die de regie over hun eigen leven pakken, kunnen beter met tegenslagen en stress omgaan. Meer regie betekent een hogere kwaliteit van leven. Goed om te weten dat externe gebeurtenissen veel minder impact hebben op onze levenskwaliteit dan we vaak denken. Geluk, welvaart en voorspoed zijn niet dé grote bepalende factoren voor onze levenskwaliteit. Zingeving, autonomie/regie/keuzemogelijkheden, hoop en gezonde relaties (met mensen en de natuur) zijn dat wel.
    ‘Elk mens kan in alle gegeven omstandigheden kiezen welke houding hij aanneemt. Elk moment is een keuze.’ (Edith Eger)

    Dus laten we ons ontworstelen aan de ‘illusie van machteloosheid’ (Citaat Jan Rotmans). We zijn niet machteloos en we kunnen van alles doen. Als bedrijven, overheden, scholen, boeren, producenten, ziekenhuizen, consumenten andere keuzes maken dan verandert de wereld. We gaan een prachtige toekomst tegemoet als we niet langer wachten met het eten van lokaal voedsel waarmee we beide bodems dienen. Als wij bewust kiezen voor ons etensbord een duurzaam en lokaal gaan eten dan geven we de boer die duurzaam met zijn bodem omgaat weer een kans. Ik citeer de woorden van Paul Hawken, zie begin van dit artikel“Kiezen voor lokaal en regeneratief voedsel is één van de belangrijkste hefbomen die we als individu hebben”, gaat Paul verder. “Het verandert voedselbedrijven, boerderijen, de bodem, biodiversiteit, supermarkten, gezondheid, alles. Soms denken mensen dat hun keuze geen verschil maakt. Maar wiens keuze maakt dan wel een verschil? Iedere verandering begint met één persoon, net zoals dat ieder levend organisme met één cel begint.”

    Voeding en leefstijl zijn ‘hot’. Wat zijn we, gelukkig maar, druk bezig met voeding & leefstijl. Zeer positief omdat een gezonde voeding en leefstijl in 90-95% onze gezondheid en vitaliteit bepalen.[19] Hier is dus grote winst te behalen. De huidige interessen in een gezonde voeding & leefstijl krijgt logischerwijs nog meer impact als we hierin de fase gaan betrekken vóórdat het voedsel op ons bord ligt. Die fase bepaalt namelijk óf en hóe voeding in ons lichaam zijn positieve uitwerking kan hebben. Misschien is de spreuk ‘betaal de boer in plaats van de dokter’ meer waar dan ooit. Zeker omdat er al steeds meer inzichten zijn omtrent de gevolgen voor de volksgezondheid van de huidige landbouwmethoden. Zie bijvoorbeeld deze video.

    Waar de industriële landbouw vooral gericht is op ‘opbrengst per hectare’ zou het logisch zijn dat voedingswaarde of gezondheidswaarde per hectare een beslissende rol gaat krijgen. Wat hebben we aan eten dat geen voeding maar vulling is en onze gezondheid geen diensten kan bewijzen? Niet voor niets wordt er wel eens gezegd dat een boer die goed voor zijn grond zorgt ‘De apotheker van de toekomst’ is.

    Mag ik een appèl op jouw gastheerschap doen?

    Als consument zijn we allemaal een deel van bovengeschetste problematiek. Maar ook een deel van de oplossing. Het is duidelijk: met ons mes en vork hebben we de regie over onze eigen fysieke, mentale en emotionele gezondheid. Maar ook over die van de natuur, het milieu, het landschap en de bodem. Door onze voedselkeuzes hebben we grote invloed op de kwaliteit van ons eigen leven en op die van de aarde.

    We hebben jaren van overvloedig, extreem goedkoop bulkvoedsel gekend waar we weinig voor hoefden te doen en te betalen. Waar we bovendien onze ogen konden sluiten voor de armoede, uitbuiting, het dierenleed en de natuur- en ecologische rampen die zich buiten ons gezichtsveld afspeelden. Die tijd lijkt voorbij: de aarde zit aan zijn taks qua draagkracht. We moeten door de zure appel heen bijten als we op een bewoonbare aarde willen blijven leven die ons nog voedsel, water en schone lucht kan leveren Dus laten we daar NU voor kiezen. Daarmee zetten we ook direct de rem op het ontstaan van nieuwe crises. Per slot van rekening zijn alle recente crises voor een groot deel veroorzaakt door onze eigen messen en vorken. 

    Laten we daarom met ons allen gastheerschap voor beide bodems tonen. Met onze messen en vorken kunnen wij het tij keren. Goedkope voedselkeuzes lijken door de inflatie nog aantrekkelijker geworden. Maar om jezelf en je naasten door tijden van crisis heen te loodsen heb je topvoedsel uit gezonde bodems nog harder nodig.

    Ik doe je graag volop ideeën en inspiratie aan de hand met mijn boeken en mijn bookazine Mooi Eten/Mooi Leven hoe je lekker, gezond, lokaal en betaalbaar voor beide bodems kunt zorgen. 
    Mijn hoop is dat er in ieder van ons ooit weer een beetje indianen bloed gaat stromen. En dat we beseffen dat deze eeuwenoude wijsheid van de Cree Indianen ons allemaal aangaat:

    De mens heeft het web des levens niet geschapen, hij is niet meer dan een draadje ervan.
    Alles wat hij het web aandoet, doet hij zichzelf aan.

    Cree Indianen

    Over de auteur van dit artikel

    Rineke is opgeleid als natuurgeneeskundig- en orthomoleculair therapeut. Ruim 15 jaar lang heeft ze mensen met chronische klachten begeleid in haar praktijk op het gebied van voeding en leefstijl. Inmiddels richt ze zich volledig op het inspireren van mensen om te kiezen voor onbewerkt, gezond, duurzaam en divers voedsel via haar boeken, lezingen, platforms, magazines en trainingen. Omdat het voor veel mensen moeilijk bleek om gezond eten in de praktijk te brengen, begon ze in 2011 boeken te schrijven. 

    (H)eerlijke recepten plus uitgebreide achtergrondinformatie om je gezondheid positief te beïnvloeden, vormen in alles wat ze schrijft de rode draad. Het geld van haar bestsellers investeert ze grotendeels in hun biodiversiteitsproject Heerlijk Westerwolds Land. Door een boek te kopen of cadeau te geven ondersteun je niet alleen haar gedachtengoed maar maak je het ook mogelijk dat Rineke volledig onafhankelijk van subsidies, adverteerders of financiers haar jarenlange kennis gratis kan blijven delen.

    Bronvermelding