Nagenoeg alle chronische, Westerse ziektebeelden hebben te maken met ontstekingen. Niet zozeer de klassieke ontstekingen met koorts, roodheid, hitte en zwelling, maar zogenoemde chronische laaggradige ontstekingen. Het Westerse voedingspatroon lokt een staat van ontsteking uit, mede dankzij de hoeveelheid calorieen en ons zittende leven. (1) Het lokt ontstekingen uit die ons immuunsysteem niet ongedaan weet te maken. Het gevolg is dat de ontsteking chronisch/permanent wordt en het immuunsysteem in een constante staat van paraatheid blijft. Het vecht dan elke dag tegen een ontsteking die het niet onder controle krijgt.
“Wereldwijd sterven 3 van de 5 mensen door chronische ontstekingsziekten zoals een beroerte, chronische luchtwegaandoeningen, hartaandoeningen, kanker, obesitas en diabetes”. (19) Voeding kan een belangrijke rol spelen: als er al ontstekingen zijn maar zeker om ze te voorkomen.
* In de literatuur wordt deze LGI genoemd: Low Grade Inflammation. Omdat zeer veel ouderen een LGI hebben, wordt het ook wel ‘inflammaging’ genoemd.
Klachten/ziekten waarbij stille ontstekingen een rol spelen:
- Insulineresistentie /metaboolsyndroom (zie kader hieronder)
- Hart- en vaatziekten/atherosclerose/hypertensie
- Fibromyalgie
- Depressie (10)
- Osteoporose
- Reuma
- Kanker
- Neurodegeneratieve ziekten als alzheimer, parkinson en dementie
- Schildklierziekten.
- Auto-immuunziekten.
- Lekke darmen (leaky gut)
- Allergieën
- COPD
- Huidklachten, zoals psoriasis en eczeem
- Migraine
- Chronische stressklachten
- Chronische vermoeidheid
- Onbegrepen pijnklachten
- Verminderde vruchtbaarheid, onvruchtbaarheid, zwangerschapscomplicaties etc.
Een disbalans in onze darmen, leidend tot ontstekingsreacties in onze darmen staan mogelijk aan de wieg van onze chronische ontstekingsziekten:mogelijk veroorzaken ze een leaky gut en een leaky brain. Uitgebreide informatie hieroverin mijn artikel “Vezels, vezels, vezels.”
Waarom stille ontstekingen vaak over het hoofd gezien worden
Stille ontstekingen worden vaak over het hoofd gezien, terwijl ze bij nagenoeg alle chronische klachten een rol spelen. Lang niet altijd geeft bloedonderzoek uitsluitsel dat het om stille ontstekingen gaat. Vaak zijn de enige aanwijzingen een constant licht verhoogd CRP-gehalte*, te hoge glucosewaarden, een verhoogd LDL-cholesterol en/of triglyceridengehalte en een verlaagd HDL-cholesterol.
Stille ontstekingen hoeven niet gepaard gaan met (aantoonbare) bacteriën, virussen of schimmels, maar het kan wel. Zeker als er sprake is van biofilms.
Chronische laaggradige ontstekingen kunnen zorgen voor energieverlies, beschadiging van weefsels en een chronisch geactiveerd/overactief immuunsysteem*. Ze kunnen zowel oorzaak als gevolg van klachten zijn. Voor 1 op de 2 mensen die bij de huisarts aankloppen met chronische klachten wordt er geen oorzaak gevonden. En bij twee op de drie mensen kan ook het ziekenhuis geen diagnose stellen. Laaggradige ontstekingen lijken bij deze onverklaarbare klachten een hoofdrol te spelen.
* Idealiter ligt het CRP-gehalte onder de 0,5. Bij een hogere waarde in het bloedonderzoek, wordt er vaak niets aan gedaan als er geen duidelijke symptomen, acute ontstekingen of sterk verhoogde waardes zijn. Zo kunnen mensen jaar in jaar uit verhoogde CRP-gehaltes vertonen als er bloed geprikt wordt.
De verdeling van energie over onze orgaansystemen in rust
Energieverdeling
Normaliter krijgen alle (orgaan)systemen in ons lichaam en brein een deel van de energie die onze cellen aanmaken op basis van ons voedsel. Als ons immuunsysteem in rust is, zie je dat het maar zeer weinig energie vraagt. Dat wordt een totaal andere zaak als er acute of chronische ziekten of ontstekingen zijn. Dan eist het immuunsysteem een zeer groot deel van de energie op ten koste van minder belangrijke (op dat moment althans) systemen. Bij chronische ontstekingen blijft deze herverdeling van kracht. Met grote gevolgens voor ons totale welbevinden.
Metaboolsyndroom (syndroomX)
Het metaboolsyndroom wordt wel de schrik van de toekomst genoemd als het gaat over welvaartsziekten. Het is een combinatie van hormonele ontregelingen, ontstekingen en overgewicht.
Van metaboolsyndroom is sprake als je aan minimaal drie van de onderstaande kenmerken voldoet:
- Verhoogd nuchter glucose (> 6,1) en verlaagde gevoeligheid voor insuline (circa 90% van de mensen met metaboolsyndroom is ook insulineresistent).
- Verhoogde bloeddruk (> 140/90).
- BMI van meer dan 30.
- Tailleomtrek > 102 cm bij mannen, > 88 cm bij vrouwen.
- Triglyceriden > 1,7 mmol en HDL cholesterol < 1,3.
Metaboolsyndroom wordt gezien als de voorloper van diabetes, hart- en vaatziekten en alzheimer. Ook geeft het een verhoogde gevoeligheid voor kanker. Het gaat altijd gepaard met laaggradige ontstekingen. Bij mensen tussen de 50 en 60 jaar stijgt het aantal mensen met metaboolsyndroom tot 40% bij de mannen en 35% bij de vrouwen. (15) Bij menopauzale vrouwen is het risico op metabool drie keer zo groot dan voor de menopauze. (25)
Het Westerse voedingspatroon is een grote aanjager van het metabool syndroom. En daarmee van chronische laaggradige ontstekingen. Uitgebreide informatie hierover in mijn boek “Je Brein vitaal | met elke hap een gezonde stap.”
Het metabool syndroom lijkt een belangrijke (mogelijk zelfs de belangrijkste) veroorzaker van ontstekingsbeelden te zijn omdat overmatig buikvet een constante stroom van ontstekingsbevorderende cytokines produceert. (13) (13a)
Een groot deel van de westerse bevolking is insulineresistent zonder het zelf te weten. Insulineresistentie, metabool syndroom, diabetes 2 en overgewicht gaan vaak hand in hand. Iedere week horen maar liefst 1200 mensen in Nederland dat ze diabetes hebben. Veel mensen weten het alleen nog niet. (14)
Buikomvang zegt meer dan een BMI als het gaat om gezondheid
De invloed van voeding
Voedingsfactoren kunnen stille ontstekingen in stand houden, verergeren of ’triggeren’. Ik noem hieronder een aantal. Te beginnen met degene die met stip op 1 staat: de grote overmaat aan ultra bewerkt voedsel in het gemiddelde Westerse voedingspatroon. Het staat haaks op het oorspronkelijke Mediterrane dieet dat juist bekend staat om zijn ontstekingsremmende invloed. Zie het plaatje hieronder:
Alle factoren aan de linkerkant zijn een trigger voor ontstekingen. Aan de rechterkant dragen de factoren bij aan ontstekingsremming. Waarom de factoren aan de linkerkant bijdragen aan chronische ontstekingen lees je via mijn artikelen hieronder:
1. Uit de houdgreep van ultrabewerkt voedsel.
Om echt te begrijpen waarom chronische ontstekingsziekten op steeds jongere leeftijd ontstaan is het zeer aan te bevelen dit artikel te lezen.
2. Vezels, vezels, vezels:
Waarom het Westerse voedingspatroon een disbalans, een tekort aan boterzuur en chronische ontstekingen in onze darm genereert. Een trigger voor een ‘leaky gut’ en ‘leaky brain.’ En voor de aanmaak van zogenaamde biofilms door pathogene darmbacteriën.
3. Gebrek aan diversiteit in het voedingspatroon.
Door het gebrek aan diversiteit en de hoge mate van raffinage en bewerkingen kan het niet meer bijdragen aan optimale gezondheid en vitaliteit. Zie inleiding uit mijn boek Energie aanmaken, hoe gaat dat eigenlijk.
4. Ontstekingsaanjagende vetten.
De overmaat van aan Omega 6-vetzuren, industriële vetten en transvetten is op zichzelf al een ontstekingsbevorderende factor. Stoppen met allereerst de vetten en olien met het rode kruis erdoor is al een eerste stap naar het minder aanjagen van ontstekingen. En als stap 2 kun je dan de hoeveeleid Omega 6 vetzuren verminderen en de hoeveelheid Omega 3 verhogen. Zie plaatje:
Overzicht vetten uit het boek Je Brein Vitaal | Met elke hap een gezonde stap.
5. Het bevat over de hele linie veel AGEs:
Dit zijn vrije radicalen die schade kunnen aanrichten aan bijvoorbeeld ons vaatsysteem. AGEs ontstaan door te veel suikers, fructose en bepaalde kooktechnieken. Veel AGEs in een maaltijd verhogen de ontstekingsreactie in de darmen die optreedt na een maaltijd (ook wel PPIR) genoemd.
6. Verstoorde zuur/base balans door hoogbewerkt voedsel
Het bevat veel zuren ten opzichte van basen in de voeding. Zie mijn artikel over de zuur/base balans.
7. Onvoldoende antioxidanten ten op zichte van vrije radicalen.
Het bevat te weinig antioxidanten/beschermende stoffenten opzichte van vrije radicalen. Vrije radicalen die niet ‘getemd’ worden door antioxidanten zorgen voor ontstekingen. Andersom zorgen ontstekingen ook voor te veel vrije radicalen.
8. Het zet aan tot vaak eten.
Alles wat je eet, geeft een lichte ontstekingsreactie, onder meer in je darmen. Dat komt doordat alle voeding in wezen lichaamsvreemd is. Daarom zijn minder eetmomenten zo belangrijk. Zie kader hieronder.
Minder eetmomenten
Minder eetmomenten op een dag zorgt voor minder ontstekingsreacties. Dit is dus zeker belangrijk als je al ontstekingen hebt. Alles wat je eet, geeft namelijk een lichte ontstekingsreactie, onder meer in je darmen. Dat komt doordat alle voeding in wezen lichaamsvreemd is. Daar kan je lichaam prima mee omgaan, tenzij je veel eetmomenten op een dag hebt of voedsel eet dat deze reactie verergert. Uit onderzoeken blijkt dat voedsel met veel suiker/energie/vet/fastfood/AGEs, deze ‘na-de-maaltijd-ontsteking’ (officieel PPIR genoemd) versterkt en verlengt. (7) Ook overgewicht is een factor die de PPIR verhoogt. (2) Laag-glycemisch eten (zie de recepten in mijn boeken) en bewegen vóór de maaltijd verkort en vermindert de ontstekingsreactie juist. Het aantal eetmomenten per dag beperken tot twee à drie* stelt je lichaam in staat om reparatie- en herstelwerkzaamheden zo goed mogelijk uit te voeren. Niet meer eten na het avondeten kan een hele, goed vol te houden, manier zijn om zo’n 12 uur NIET te eten.
* NB: Er kunnen zeker redenen zijn om veel vaker, kleine hapjes te eten. Bijvoorbeeld in het geval van ernstige ziekten, ondergewicht en/of bloedsuikerspiegelproblemen.
Andere factoren die bijdragen aan chronische ontstekingen:
- Chronische stress. Een te hoog (of te laag) gehalte van het stresshormoon cortisol werkt ontstekingsbevorderend. Stress verergert bovendien de ontstekingen die er al zijn. Ook een tekort aan cortisol (door jarenlange stress bijvoorbeeld) kan voor ontstekingen en/of een ‘ontremd’ immuunsysteem zorgen. Ontremming van het immuunsysteem kan leiden tot onder meer allergieën en auto-immuunziekten.
- Overgewicht. Niet zozeer vet, maar de locatie van vet bepaalt de gezondheidsrisico’s. Buikvet (visceraal vet) is het vet met de grootste risico’s: Het veroorzaakt onder andere veel hormonale klachten omdat het ruim twintig hormonen aanmaakt, waaronder ontstekingsbevorderende. Insuline, oestrogenen, leptine en cortisol zijn de hormonen die in veel gevallen verantwoordelijk gehouden worden voor te veel buikvet. Andersom ontregelt buikvet deze hormonen ook weer. Een lastige vicieuze cirkel, waarbij het eigenlijk niet eens heel veel uitmaakt ‘wie de kip en wie het ei is.’ Als de vicieuze cirkel maar doorbroken wordt. Voor veel mensen geldt dat stoppen met ultra bewerkt voedsel stap 1 is om eruit te komen. (20)
- Roken zorgt voor een chronische ontstekingstoestand (hoesten, slijmvorming).
- Voedselallergieën en -intoleranties. “Niet wat je eet, maar wat je verteert komt je ten goede” is een wijsheid van de oude geneesheren. Al het voedsel dat je eet geeft een lichte ontstekingsreactie (zie verderop bij minder eetmomenten). Echter, voedsel dat niet goed wordt verteerd, geeft langduriger en heviger ontstekingsreacties. Elke keer dat het voedingsmiddel gegeten wordt, treedt de ontstekingsreactie op. ‘Beruchte’ intoleranties zijn bijvoorbeeld die voor tarwegluten, melk of soja. Uitgerekend voedingsmiddelen die zeer ruim vertegenwoordigd zijn in het Westerse voedingspatroon.
- Een slechte toestand van het gebit. Steeds meer wordt bekend dat ingekapselde ontstekingen in het gebit en parodontitis (en zelfs implantaten) voor ontstekingen in het hele lichaam kunnen zorgen. Volgens een groot onderzoek aan de Harvard Medical School zouden tandvleesontstekingen wel eens een grote trigger van aderverkalking en chronische systemische ontstekingen kunnen zijn. Daarom is dagelijks flossen en onderhoud/controle door tandarts en/of mondhygiënist zo ongelooflijk belangrijk. Zie verder bij Biofilms.
- Te weinig bewegen werkt ook flink ontstekingsbevorderend, zeker in combinatie met een overvloedig voedselpatroon. Mede omdat bewegen onze bloedsuikerspiegel regulatie verbetert en daardoor uiteindelijk minder risico hebben op insulineresistentie, metaboolsyndroom etc. En misschien nog belangrijker: in spiercellen zit onze ‘energiefabriekjes’. Met vele taken voor onze gezondheid. Lees verder in: Leef en eet uitdagend voor gezonde cellen.
- Medicijngebruik. Mensen met chronische ziekten krijgen logischerwijs medicijnen. Denk alleen al aan de bijna 2,5 miljoen Nederland die maagzuurremmers gebruiken. Maagzuur is een barrière tegen ‘ongenode gasten’. Een goede maagzuurproductie zorgt ervoor dat microben, die je via je voedsel binnenkrijgt, geen kans op overleving maken. Bovendien speelt maagzuur een belangrijke rol in een adequate vertering van eiwitten. Zonder voldoende eiwitten kan je immuunsysteem niet adequaat functioneren. Bovendien kan chronisch gebruik van medicijnen kan bijdragen aan uitputting van vitamines, mineralen en sporenelementen uit. Deze heb je hard nodig voor elk proces in je lichaam en zeker om ontstekingen de baas te worden. Zie verder mijn artikel medicijnen en hun interacties met voedingsstoffen.
- Een hormonale disbalans: een gezonde evenwichtige verhouding tussen oestrogeen en progesteron bijvoorbeeld is belangrijk. Bij onvoldoende progesteron ten opzichte van oestrogeen (en/of testosteron) zijn we niet meer goed beschermd tegen bijvoorbeeld auto-immuun en chronische ziekten.(19) Door hormoonverstorende stoffen uit het milieu, overgewicht, de overmaat aan snelle koolhydraten in ons voedsel enzovoort zijn veel mannen, vrouwen, kinderen en pubers “oestrogeendominant”: de balans met progesteron is verstoord. Uitgebreide info hierover zie mijn boek “Alles draait om je hormonen.”
- Te veel toxines en/of oestrogenen in het lichaam. Iedere dag worden we blootgesteld aan chemische toxines. Vooral chemische toxines kunnen voor ontstekingen zorgen: onze darmen en lever moeten deze afbreken en uitscheiden (via lever, gal, longen, nieren en huid) Als dit niet lukt worden ze opgeslagen in vet en (bind)weefsels. Hier kunnen ze allerlei ontstekingsreacties en beschadigingen teweegbrengen, waardoor je immuunsysteem in actie komt.
- Biofilms: zijn een veelvoorkomende oorzaak van chronische ontstekingen. Door biofilms reageren bacteriën, schimmels of virussen niet op medicatie. Ziektebeelden waarbij biofilms vaak een rol spelen zijn bijvoorbeeld; chronische wonden, cariës, blaas- en urineweginfecties, chronische bronchitis, cystic fibrosis (CF), Lyme en endocarditis (19) Ook tandplaque, stomatitis, paradontitis en andere mondinfecties (ook door implantaten) hebben vaak een link met de ze biofilms.
- Slaapproblemen/Slaaptekort. Tussen 0.00 en 4.00 uur is de activiteit van je belangrijke reparatiehormoon – het groeihormoon – het hoogst. Een gezonde, diepe slaap is een belangrijke voorwaarde om ontstekingen ongedaan te maken. Of te voorkomen. . Slaapstoornissen worden gezien als een onafhankelijke risicofactor voor chronische ontstekingen.(19) Lees ook het weetje over Slaap.
Kom in actie tegen ontstekingen
Hieronder zie je nogmaals in een notendop de voedingsmiddelen die ontstekingsbevorderend versus ontstekingsremmend zijn. Als je er daadwerkelijk mee aan de slag wilt nodig ik je uit om verder te lezen in:
- Mijn boek “Je Brein Vitaal | Met elke hap een gezonde stap.”
- Mijn artikel “Aan de slag met voeding bij chronische ontstekingen.” (minder uitgebreid dan het boek)
- Mijn artikel Een optimaal werkend immuunsysteem, je beste vriend 1
- Mijn artikel Een optimaal werkend immuunsysteem, je beste vriend 2
Bronnen
NB: veel referenties staan ook in de artikelen waarnaar wordt doorverwezen.
(1)Christ A, Lauterbach M, Latz E. Western Diet and the Immune System: An Inflammatory Connection. Immunity. 2019 Nov 19;51(5):794-811. doi: 10.1016/j.immuni.2019.09.020. PMID: 31747581.
(2)Nutr. 2011 Dec;106 Suppl 3:S5-78. doi: 10.1017/S0007114511005460.Dietary factors and low-grade inflammation in relation to overweight and obesity.Calder PC1, Ahluwalia N, Brouns F, Buetler T, Clement K, Cunningham K, Esposito K, Jönsson LS, Kolb H, Lansink M, Marcos A, Margioris A, Matusheski N, Nordmann H, O’Brien J, Pugliese G, Rizkalla S, Schalkwijk C, Tuomilehto J, Wärnberg J, Watzl B, Winklhofer-Roob BM.
(7) Devaraj S, Wang-Polagruto J, Polagruto J, Keen CL, Jialal I. High-fat, energy-dense, fast-food-style breakfast results in an increase in oxidative stress in metabolic syndrome. Metabolism. 2008 Jun;57(6):867-70. doi: 10.1016/j.metabol.2008.02.016. PMID: 18502272; PMCID: PMC2692901.
(10)Wium-Andersen MK, Ørsted DD, Nielsen SF, Nordestgaard BG. Elevated C-reactive protein levels, psychological distress, and depression in 73, 131 individuals. JAMA Psychiatry. 2013 Feb;70(2):176-84. doi: 10.1001/2013.jamapsychiatry.102. PMID: 23266538.
13) J Clin Invest. 2006 Jul;116(7):1793-801.Inflammation and insulin resistance.Shoelson SE1, Lee J, Goldfine AB.
13a)Calder PC, Ahluwalia N, Albers R, Bosco N, Bourdet-Sicard R, Haller D, Holgate ST, Jönsson LS, Latulippe ME, Marcos A, Moreines J, M’Rini C, Müller M, Pawelec G, van Neerven RJ, Watzl B, Zhao J. A consideration of biomarkers to be used for evaluation of inflammation in human nutritional studies. Br J Nutr. 2013 Jan;109 Suppl 1:S1-34. doi: 10.1017/S0007114512005119. PMID: 23343744.
14) diabetesfonds.nl/over-diabetes/diabetes-in-het-algemeen/diabetes-in-cijfers/1-2-miljoen-nederlanders-hebben-diabetes
15) Gezondheid.be: Metabool syndroom: combinatie van problemen met metabolisme/
(19)https://www.wcs.nl/wp-content/uploads/De-invloed-van-biofilms-op-wondgenezing.pdf
(20) Alexopoulos N, Katritsis D, Raggi P. Visceral adipose tissue as a source of inflammation and promoter of atherosclerosis. Atherosclerosis. 2014 Mar;233(1):104-12. doi: 10.1016/j.atherosclerosis.2013.12.023. Epub 2014 Jan 7. PMID: 24529130.
(25) Kozakowski J, Gietka-Czernel M, Leszczyńska D, Majos A. Obesity in menopause – our negligence or an unfortunate inevitability? Prz Menopauzalny. 2017 Jun;16(2):61-65. doi: 10.5114/pm.2017.68594. Epub 2017 Jun 30. PMID: 28721132; PMCID: PMC5509974.
