Bewerkt voedsel, jouw gewicht en vitaliteit.
Wat horen we er vaak over: (ultra/ hoog) bewerkt voedsel. Afgekort UPF. Aten we jaren geleden vooral ultra bewerkte voedingsmiddelen, inmiddels is het voor menigeen bijna het voedingspatroon geworden: ruim 2/3 van het voedsel in de schappen is inmiddels ultra bewerkt*. Maar wat is het eigenlijk precies? Wat valt er wel of niet onder? En waarom worden we er zo voor gewaarschuwd maar neemt de hoeveelheid UPF alleen maar toe in de schappen van de supermarkten of als we buitenshuis iets willen eten? In dit artikel heel wat info erover. Niet iets om heel blij van te worden. Maar…..het beregoede en heerlijke nieuws is: je kunt het heel simpel vermijden of verminderen door zelf je kostje weer te koken. Met ingrediënten die ook je overgrootouders nog zouden herkennen als voedsel. Wat levert het je weer een smaaksensaties op. En ik hoop ook vreugde, voldoening en trots dat je iets op tafel zet wat lekker, gezond, divers en veel betaalbaarder is. Voor jouw gezondheid, hormoonbalans, vitaliteit en welzijn is het een must om uit de houdgreep van UPF te komen. Het is voedsel waar we simpelweg niet voor zijn gemaakt.
Dit geldt ook voor de aarde trouwens, de grote toename van UPF is zo schadelijk voor de aarde. Wij kunnen zelf kiezen of we dit ultra bewerkte kunstmatige voedsel willen eten of niet maar de aarde is het ‘kind van de rekening.’ Zullen wij daarom voor onszelf en de aarde kiezen en terugkeren naar “normale voeding” zoals de natuur het voor ons bedoeld had? Als we dit samen doen, ook in onze sociale omgeving, kunnen we weer uit de ban van dit lege voedsel komen. Doe je mee?
Definitie van ultra bewerkt voedsel (UPF)
De definitie van Wikipedia is:
Een ultrabewerkt voedingsmiddel (UPF) is een industrieel ontstane eetbare stof die is afgeleid van natuurlijk voedsel of is gesynthetiseerd uit andere organische stoffen. De ontstane producten zijn ontworpen om flink winstgevend, gemakkelijk en hypersmakelijk te zijn. Dit door gebruik te maken van voedseladditieven zoals conserveermiddelen, kleur– en smaakstoffen. UPF‘s hebben vaak processen ondergaan zoals vormen/extruderen, hydrogeneren of frituren. [4]
*Uit onderzoek van Foodwatch blijkt dat ruim 70% van het assortiment in Nederlandse supermarkten bestaat uit ultrabewerkte voeding. En volgens Urgenda is het zelfs al 80%. Aan 93% van dit voedsel is suiker en/of zout toegevoegd.”
Even concreet
Wat dit concreet inhoudt is dat het om sterk geraffineerde voedingsmiddelen gaat die (grotendeels)ontdaan zijn van hun oorspronkelijke vezels en belangrijke voedingsstoffen als mineralen, sporenelementen, vitaminen en antioxidanten. De processen die ze ondergaan om tot een nieuw voedingsmiddel te worden ‘gesmeed’ zijn bijvoorbeeld chemische modificatie, hydrolyse, extrusie, emulgatie, hydrogenatie of fractionering (alle ingrediënten er als losse component uithalen). Je ziet het al: allemaal processen die in jouw keuken niet plaats kunnen vinden. Er zijn meestal industriële oliën en (trans)vetten, suikers, zout en allerlei additieven aan toegevoegd om het smakelijk, goedkoop, gemakkelijk, lang houdbaar en een goed mondgevoel te geven. De ingrediëntenlijst is meestal lang en er staan heel wat stoffen op die je nooit in een kookboek tegenkomt. Het is voedsel wat meestal wel calorieën levert (energie-dicht genoemd) maar geen wezenlijke voedingsstoffen. Voeding dat dus feitelijk niet de capaciteit heeft om ons werkelijk te voeden. En al zeker niet de diversiteit die we zo broodnodig hebben: De voedingsindustrie gebruikt eindeloos dezelfde goedkope en immer beschikbare ingrediënten om met net weer een andere (smaak)variatie iets anders op de markt te brengen. Daardoor lijkt het alsof de schappen in de supermarkt steeds meer variatie bevatten. Het tegendeel is waar: 2/3 van ons voedsel is ultra bewerkt en levert ons nauwelijks voedingsstoffen. Zie ook mijn artikel “Goedkoop was nog nooit zo duurkoop.”
Maar iedereen eet het toch?
Dat is iets wat zoveel mensen zich afvragen. “Ik functioneer toch gewoon, dan kan er toch niks mis aan zijn? Bovendien iedereen eet het toch? Zelfs als je moet herstellen van een zware operatie in een ziekenhuis krijg je ultra bewerkt eten.” Ik hoor het bijna dagelijks. Ik zou je daarom graag doorverwijzen naar een paar artikelen die ik er al over geschreven heb:
1
Wij eten primair om onze 30-37 biljoen lichaam- en breincellen van voedingsstoffen te voorzien. Alleen dan kunnen zijn al hun taken voor onze gezondheid en vitaliteit uitvoeren. Lees verder in de inleiding van een van mijn boeken “Energie aanmaken hoe gaat dat eigenlijk”. Als onze cellen hun taken niet naar behoren kunnen uitvoeren krijgen we klachten, symptomen of ziekten. Die openbaren zich op steeds jongere leeftijd. (1 op de 4 kinderen van nu heeft een chronische ziekte en vrouwen krijgen gemiddeld op hun 40ste hun eerste chronische ziekte)
2
Onze cellen zijn eigenlijk een soort batterijen: zij moeten worden opgeladen door krachtig vitaal voedsel dat de energie van de zon in zich heeft opgeslagen. Lees verder in mijn artikel ‘Lichtvoedsel’
3
Onze cellen hebben een groot deel van onze voedingsstoffen nodig om aan hun opbouw, groei en ‘reparatie’ te werken. Er zijn heel wat ‘fabrieksfoutjes per cel’ op een dag die weer gerepareerd moeten worden. Om de paar maanden ben jij de gelukkige bezitter van nieuwe, fitte vitale cellen……tenminste als een gezonde voeding en leefstijl bijdraagt aan de opbouw van die fitte cellen. In onderstaand plaatje zie je heel goed welk voedsel bijdraagt aan fitte cellen en welk voedsel eigenlijk ‘afbreekt’. Ruim 75% van ons voedsel valt onder categorie 3,4 en 5 uit onderstaand plaatje. Lees verder in mijn artikel “Leef en eet uitdagend voor gezonde cellen.”
Vier classificaties van voedselbewerking
Er zijn 4 classificaties voeding, van onbewerkt naar sterk bewerkt, volgens het systeem van het NOVA Food Classificatie (1) Merk op dat deze indeling zeer veel overeenkomsten vertonen met de indeling van Dr. Bircher Benner hierboven.
- Niet bewerkt of minimaal bewerkt voedsel\
- Bewerkte culinaire ingrediënten (Olie, vet, suiker en zout)
- Bewerkt voedsel
- Ultra bewerkt voedsel (UPF)
1. Niet of minimaal bewerkt voedsel
Onbewerkte of natuurlijke voedingsmiddelen die rechtstreeks verkregen worden uit planten of dieren en geen verandering hebben ondergaan. Minimaal bewerkte voedingsmiddelen zijn natuurlijke voedingsmiddelen die zijn gereinigd en oneetbare of ongewenste delen zijn verwijderd. Ze kunnen gemalen, gedroogd, gefermenteerd, gepasteuriseerd, gekoeld of ingevoren zijn. Er zijn geen oliën, vetten, suiker, zout of andere ingrediënten aan toegevoegd. Zie onderstaand plaatje voor voorbeelden van dit voedsel:
2. Olie, vet, suiker en zout
Onbewerkte of natuurlijke voedingsmiddelen die rechtstreeks verkregen worden uit planten of dieren en geen enkele verandering hebben ondergaan. Minimaal bewerkte voedingsmiddelen zijn natuurlijke voedingsmiddelen die zijn gereinigd, verwijderd van oneetbare of ongewenste delen, fractioneren, malen, drogen, fermenteren, pasteuriseren, koelen, invriezen of andere processen die een deel van het voedsel kunnen aftrekken, maar waar geen oliën, vetten, suiker, zout of andere ingrediënten aan zijn toegevoegd. Zie onderstaand plaatje voor voorbeelden van dit voedsel:
In het oorspronkelijke Mediterrane dieet komt het overgrote deel van hun voedsel uit categorie 1 en 2. Dit wordt dan ook (samen met andere sociale- en leefstijlfactoren) gezien als het grote voordeel voor hun gezondheid en welzijn, ook op latere leeftijd.
3. Bewerkt voedsel
Bewerkte voedingsmiddelen zijn producten die door de industrie worden vervaardigd met behulp van zout, suiker, olie of andere stoffen (groep 2) die worden toegevoegd aan natuurlijke of minimaal bewerkte voedingsmiddelen (groep 1) om ze te conserveren of smakelijker te maken. Ze zijn rechtstreeks afgeleid van voedingsmiddelen en worden erkend als versies van de originele voedingsmiddelen. Ze worden meestal geconsumeerd als onderdeel van of als bijgerecht in culinaire bereidingen gemaakt met natuurlijk of minimaal bewerkt voedsel. De meeste bewerkte voedingsmiddelen hebben twee of drie ingrediënten. Vaak zijn deze ingrediënten ook nog herkenbaar voor jou als consument. Zie onderstaand plaatje voor voorbeelden van dit voedsel:
4. UPF, Ultra processed food /hoog bewerkt voedsel
Bewerkte voedingsmiddelen zijn producten die door de industrie worden vervaardigd met behulp van zout, suiker, olie of andere stoffen (groep 2) die worden toegevoegd aan natuurlijke of minimaal bewerkte voedingsmiddelen (groep 1) om ze te conserveren of smakelijker te maken. Ze zijn rechtstreeks afgeleid van voedingsmiddelen en worden erkend als versies van de originele voedingsmiddelen. Ze worden meestal geconsumeerd als onderdeel van of als bijgerecht in culinaire bereidingen gemaakt met natuurlijk of minimaal bewerkt voedsel. De meeste bewerkte voedingsmiddelen hebben twee of drie ingrediënten. Vaak zijn deze ingrediënten ook nog herkenbaar voor jou als consument. Zie onderstaand plaatje voor voorbeelden van dit voedsel:
De algemene risico’s van UPF:
- Veel UPF bevat additieven: kunstmatige zoetstoffen, kleurstoffen, emulgatoren, smaakstoffen, E-nummers etc. (overigens ook supplementen en medicijnen kunnen er heel wat bevatten.) Deze zijn weliswaar niet torenhoog aanwezig in een product maar omdat ze in zoveel voedingsmiddelen zitten die we op een dag opeten/drinken kan dit toch voor een aanzienlijk ‘cocktail-effect’ zorgen. (6) Bovendien is er geen monotoner voedsel dan ons ultra bewerkte voedsel. Onze darmbacteriën hebben juist divers voedsel en optimale hoeveelheden vezels nodig om onze gezondheid en ons welzijn in goede banen te kunnen leiden. In onze darmen ontstaat er, door dit gebrek aan vezels en diversiteit, een overmaat aan ziekmakende in plaats van gezondheid bevorderende micro-organismen, gevolgd door mini-ontstekingen die uiteindelijk de darmwand beschadigen. (7) Dit lijkt een relatie te hebben met nagenoeg alle Westerse ‘welvaartsziekten’, zoals we onze niet-overdraagbare chronische ziekten ook wel noemen. Ik schreef er een longread over: Vezels, vezels, vezels. En zie het plaatje hieronder.
- Ze bevatten grote hoeveelheden AGEs (schadelijke vrije radicalen) Deze ontstaan overigens ook in je eigen keuken bij bepaalde voedselbereidingen (als grillen, bakken, braden, frituren, droge hitte) en kunnen zelfs in je eigen lichaam ontstaan. Maar door UPF te eten verhoog je de concentraties in je lijf en brein sterk. (8) De hoge mate van industrieel bewerkt voedsel en AGEs lijkt ook onze kans op Alzheimer te verhogen.(18) Zie ook het plaatje hieronder en lees verder in mijn artikel over AGEs en hoe je deze zoveel mogelijk kunt vermijden
Bron; Je Brein Vitaal | Met elke hap een gezonde stap, Rineke DIjkinga - Ze verhogen de kans op overgewicht. Dit heeft met zoveel oorzaken te maken, ik noem er slechts een paar:
- omdat bewerkt (light)voedsel regelmatig zoetstoffen bevat die bijdragen aan overgewicht (10),
- omdat de vele suikers, geraffineerde melen (die daardoor snelle suikers worden) eraan bijdragen dat we jaarlijks een paar pondjes (soms kilootjes) aankomen. (11)
- omdat we gemiddeld genomen 500 kilocalorieën meer eten als we bewerkt voedsel nuttigen. (12) Ook de after-dinner-dip die een groot deel van het ultra bewerkte voedsel ons geeft is er debet aan dat we flink wat meer calorieën per dag nuttigen dan we nodig hebben: (12a) De gemiddelde Nederlander eet meer dan de aanbevolen hoeveelheid calorieën per dag (vooral veroorzaakt door extra eiwit- en suikerconsumptie) maar 2/3 hiervan bevat ‘loze calorieën’ maar nauwelijks voedingsstoffen.
- omdat bewerkt voedsel (zeker vanwege de grote hoeveelheden fructose erin waarschijnlijk onze evolutionaire ‘vetopslag hormonen’ activeren en er leptine resistentie ontstaat . Zeker voor mensen met ‘zuinige genen’ is dat een ramp voor hun gewicht) (13) Door de leptineresistentie hebben ze eigenlijk de hele dag trek en neigen ze naar vaker dan 3 x per dag te eten. Dat lijkt alleen al een factor te zijn voor elk jaar een beetje zwaarder worden (14)
- Door de eerdergenoemde dysbiose die in onze darm ontstaat door de vezel- en nutriëntenarmoede van ons voedsel is de kans op overgewicht beduidend hoger. Zie de longread ‘Overgewicht’ op mijn website.
- Het is ondermijnend voor de gezondheid van de aarde. (15)
Dat heeft met vele redenen te maken, te ontelbaar om hier om te noemen. Maar ik noem er twee:
a. Industrieel bewerkt voedsel is grotendeels afkomstig van monoculturen. En monoculturen op het land betekent ook monoculturen op jouw bord. Het grootste deel van ons voedingspatroon wordt ingenomen door slechts zes voedingsstoffen: tarwe, mais, soja, vlees, melk en suiker. En dat is een ramp, want variatie en diversiteit is voor zowel de wereld om je heen als voor je eigen lichaam een primaire voorwaarde voor gezondheid.(11) Hoe divers de verpakkingen in de supermarkt ook lijken, het gros is gemaakt van deze vijf voedingsstoffen en daarmee is de broodnodige variatie ver te zoeken.
b. Het heeft grote gevolgen voor het milieu. Denk alleen al aan de globalisering van ons voedsel waardoor de ingrediënten van een gemiddelde avondmaaltijd ruim 30.000 kilometer hebben afgelegd. Of aan de enorme mate van ontbossing door onze hoge behoefte aan soja als veevoer: wij gebruiken namelijk 2,9 miljoen hectare buitenlands landbouwareaal. Dit komt bovenop de 1.8 miljoen hectare die in Nederland al in gebruik hebben om onze hoge dierlijke eiwitconsumptie te kunnen volhouden. En dan hebben we het nog niet eens over de kunstmest, bestrijdingsmiddelen en de invloed hiervan op bodemgezondheid. We horen van alles over klimaatproblematiek, maar horen zelden dat het door onze messen en vorken, waar we steeds meer UPF aan prikken, zo in een stroomversnelling terecht is gekomen.
- Het verlies aan biodiversiteit is niet alleen voor de aarde dramatisch, dat is het ook voor de mens. Ons hoofdvoedsel bestaat uit mais, soja, tarwe en vlees/zuivel, suiker en zaadolie van opgehokte dieren die deze monoculturen ook eten. Vers & biodivers voedsel zijn met stip op 1 de belangrijkste voedingsadviezen die er zijn.
- Uiteraard heeft het ook grote consequenties voor alle traditionele diëten en alle kleine boeren en telers die van de markt ‘gedrukt’ worden omdat het aandeel processed food van mega-farms steeds groter wordt. De voedingsindustrie wil juist weinig variatie in gewassen omdat dat veel goedkoper te verwerken is.
Sinds het begin van de landbouw zijn er meer dan 7000 eetbare plantensoorten geïdentificeerd en gebruikt voor menselijk voedsel, in 2014 waren daar minder dan 200 soorten met nog een redelijke productie van over. Slechts negen gewassen vormden meer dan 66% van het volume van onze totale voedselproductie.(16)(17)
Mooier dan Urgenda het uitlegt via dit filmpje kan ik eigenlijk niet uitleggen wat de grote gevolgen voor onze aarde, ons landschap en onze gezondheid zijn.
SPECIFIEKE RISICO’S VAN UPF
Wat zijn de specifieke ziekterisico’s van UPF? Deze worden het meest genoemd:
- Personen die de meeste ultra-bewerkte voedingsmiddelen consumeerden, hadden 11% meer kans op hart- en vaatziekten, 16% meer risico op coronaire hartziekten en 4% hoger risico op een beroerte, vergeleken met degenen die de minste ultra-bewerkte voedingsmiddelen aten. (onderzoek onder 200.000 personen (2):
- Groter risico op multi-morbiditeit: het gelijktijdig voorkomen van minstens twee van de drie meest voorkomende (niet-overdraagbare ziekten): kanker, cardiovasculaire ziekten en diabetes type 2. (3)
- Een groter risico op darmkanker bij mannen: Gemiddeld hadden de mannen met de hoogste consumptie van UPF een 29 procent hoger risico vergeleken met de mannen met de laagste consumptie. Het leek vooral te gaan om de consumptie van bewerkte vis- vleesproducten en gesuikerde dranken. Voor vrouwen leek het risico juist te liggen in het eten van kant-en-klaar maaltijden. (4) Ook andere vormen van kanker lijken een link te hebben met onze hoge consumptie van ultra bewerkt voedsel. (4a)
- Ook het prikkelbare darm syndroom en chronische darmontstekingen worden in verband gebracht met UPF.
- Het tast onze hersenfuncties aan: Met 10% meer ultra bewerkt voedsel verhoog je het risico op elke vorm van dementie met 25%. Het goede nieuws: elke 10% ultra bewerkt voedsel dat je vervangt door minimaal bewerkt voedsel verlaagt je de kans op dementie met 19% (5).
- Het risico op psychische klachten als angsten of depressies neemt toe naarmate een groter deel van ons voedsel ultra bewerkt is, bleek uit een onderzoek met ruim 10.000 mensen. (9)
GRADATIES IN ‘ONGEZONDHEID”
Maar ook al vallen alle bovengenoemde voedingsmiddelen onder de noemer UPF, ze geven gelukkig niet allemaal hetzelfde verhoogde risico op ziekte. Het risico op ziekte (circa 10% hoger) lijkt vooral te worden gevormd door:
- met suiker en kunstmatige stoffen gezoete dranken
- dierlijke ultra bewerkte voedingsmiddelen
- Minder risico maar nog wel behoorlijke risico’s zijn: sauzen, margarines en halvarines (‘spreads’)
Consumptie van zoetigheid, toetjes, hartige snacks, plantaardige zuivel- en vleesvervangers en kant-en-klaarmaaltijden gaf geen verhoogd risico op het ontwikkelen van twee niet-overdraagbare ziekten.
SAMEN KOMEN WE UIT DE HOUDGREEP
Ik begon het verhaal dat veel mensen denken dat er niks mis is met UPF omdat ‘iedereen het eet.’ En dat klopt. Maar dat het daarmee normaal is, laat staan gezond, dat is een heel ander verhaal. Zeker voor jonge kinderen, zieken, zwakkeren, ouderen of mensen met overgwicht of chronische ontstekingen is ons hoog bewerkte voedingspatroon rampzalig. Het is olie op het vuur van onze ziekten/klachten. Dit weten we overigens als jaaaaaaaaren! Maar er komt maar geen verandering. Daarom stel ik voor:
- We gaan het zelf oppakken. We spreken af dat we ook ‘zorgzame voeding’ gaan serveren. Ook al is het bij elke maaltijd maar een deel. Dan is er een keuzemogelijkheid voor iedereen die de gezondheid van mens en planeet wil ondersteunen. Zo worden we bovendien, zeker richting jonge kinderen, ook weer een beetje ‘voorlever’ wat betreft voeding. Nu is bijna iedereen in onze sociale omgeving verplicht om UPF te eten. En komt menigeen niet eens meer in aanraking met onbewerkt voedsel. Dat kan anders, dat moet anders, vind ik.
- Zeker als een feestmaand als december, met zijn eindeloze hoeveelheid UPF weer in zicht is, kunnen we voorlever worden. Doe je mee? In elk geval bij elke borrel, elk etentje of feestje ook iets op tafel zetten uit categorie 1, 2? Daarmee onderbreken we de eindeloze stroom suiker, glucose-fructose, ongezonde vetten, additieven op ons bord. En af en toe wat UPF is helemaal ok. Dat kan een gezond lijf prima aan!
- Breng jezelf niet elke dag in de verleiding. Door je keukenkastjes gezond, volwaardig en met zo min mogelijk bewerkt voedsel in te richten, wordt uit de houdgreep komen héél veel gemakkelijker. Weten hoe je stapje voor stapje je keukenkastjes kunt vullen met gezondere voorraden? Download dan mijn PDF Voorraad aanleggen in je keukenkastjes/ Uit de houdgreep van bewerkt voedsel.
- Koop in elk geval een deel van je voedsel bij lokale, duurzame boeren. Dan is het mooi voor jou, mooi voor de boer, de bodem en de planeet. Klik hier voor het overzicht waar je al overal in Nederland je boodschappen kunt doen.
Bronnen/referenties:
-NOVA-Classification-Reference-Sheet.pdf
-Land in Zicht / Urgenda
1)Mendoza K, Smith-Warner SA, Rossato SL, et al. Ultra-processed foods and cardiovascular disease: analysis of three large US prospective cohorts and a systematic review and meta-analysis of prospective cohort studies. Lancet Reg Heal. 2024;37.
(2)Cordova, Reynalda et al. Consumption of ultra-processed foods and risk of multimorbidity of cancer and cardiometabolic diseases: a multinational cohort study. The Lancet Regional Health – Europe, Volume35,100771 (4)Wang L, Du M, Wang K, Khandpur N, Rossato S L, Drouin-Chartier J et al. Association of ultra-processed food consumption with colorectal cancer risk among men and women: results from three prospective US cohort studies BMJ 2022; 378 :e068921 doi:10.1136/bmj-2021-068921. (4a) Morales-Berstein F, Biessy C, [..], Huybrechts I; EPIC Network. Ultra-processed foods, adiposity and risk of head and neck cancer and oesophageal adenocarcinoma in the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition study: a mediation analysis. Eur J Nutr 2024; 63(2):377-396
(5)Huiping Li:Neurology . Association of Ultraprocessed Food Consumption With Risk of Dementia: A Prospective Cohort Study. 2022 Sep 6
(6)Chazelas E, Deschasaux M et al. Food additives: distribution and co-occurrence in 126,000 food products of the French market. Sci Rep. 2020 Mar 4;10(1):3980. doi: 10.1038/s41598-020-60948-w.
(7)Raoul P, Cintoni M, Palombaro M, Basso L, Rinninella E, Gasbarrini A, Mele MC. Food Additives, a Key Environmental Factor in the Development of IBD through Gut Dysbiosis. Microorganisms. 2022 Jan 13;10(1):167. doi: 10.3390/microorganisms10010167. PMID: 35056616; PMCID: PMC8780106.
(8) D’Cunha NM, Sergi D et al.The Effects of Dietary Advanced Glycation End-Products on Neurocognitive and Mental Disorders. Nutrients. 2022 Jun 10;14(12):2421. doi: 10.3390/nu14122421.
(9) Hecht EM, Rabil A, [..], Hennekens CH. Cross-sectional examination of ultra-processed food consumption and adverse mental health symptoms. Public Health Nutr 2022; 25(11):3225-3234
(10) Steffen BT, Jacobs DR, Yi SY et al. Long-term aspartame and saccharin intakes are related to greater volumes of visceral, intermuscular, and subcutaneous adipose tissue: the CARDIA study. Int J Obes (Lond). 2023 Oct;47(10):939-947. doi: 10.1038/s41366-023-01336-y. Epub 2023 Jul 13
(11) Wan Y, Tobias DK, [..], Willett WC. Association between changes in carbohydrate intake and long term weight changes: prospective cohort study. BMJ 2023; 382:e073939
(12) Hall KD, Ayuketah A, Brychta R et alUltra-Processed Diets Cause Excess Calorie Intake and Weight Gain: An Inpatient Randomized Controlled Trial of Ad Libitum Food Intake. Cell Metab. 2019 Jul 2;30(1):67-77.e3. doi: 10.1016/j.cmet.2019.05.008.
(12a) Wyatt P, Berry SE, [..], Valdes AM. Postprandial glycaemic dips predict appetite and energy intake in healthy individuals. Nat Metab 2021; 3(4):523-529 [PMID33846643]
(13) Johnson RJ, Lanaspa MA et al.The fructose survival hypothesis for obesity. Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci. 2023 Sep 11;378(1885):20220230. doi: 10.1098/rstb.2022.0230.
(14) Zhao D, Guallar E, [..], Bennett WL. Association of Eating and Sleeping Intervals With Weight Change Over Time: The Daily24 Cohort. J Am Heart Assoc 2023; 12(3):e026484
(15) Leite FHM, Khandpur N et al.Ultra-processed foods should be central to global food systems dialogue and action on biodiversity. BMJ Glob Health. 2022 Mar;7(3):e008269.doi:10.1136/bmjgh-2021-008269..
(16) The state of the world’s biodiversity for food and agriculture. Fao commission on genetic resources for food and agriculture assessments • 2019
(17) Kew Royal Botanic Gardens. The state of the world’s plants and fungi. 2020
(18) Kothandan D, Singh DS et al.Advanced Glycation End Products-Induced Alzheimer’s Disease and Its Novel Therapeutic Approaches: A Comprehensive Review. Cureus. 2024 May 30;16(5):e61373. doi: 10.7759/cureus.61373.
