Hooikoorts, ook wel allergische rhinitis genoemd. Het lijkt alsof er steeds meer mensen zijn die last hebben van hooikoorts (inmiddels 1 op de 5 mensen) en/of andere allergieën. De symptomen van hooikoorts zijn reacties van je immuunsysteem, dat voor zo’n 80% in je darmen zetelt. Mensen met hooikoorts hebben veel vaker een verstoorde darmgezondheid dan mensen zonder hooikoorts. Het lijkt dan ook logisch om hooikoorts vanuit de darmen aan te pakken. Wat zijn de mogelijkheden wat betreft voeding?
Quick wins zijn er niet voor hooikoortsklachten
Je las het al: ‘quick wins’ zijn er niet voor hooikoortsklachten. Langdurige investeringen in je gezondheid kunnen wel soelaas bieden. Hooikoorts heet officieel allergische rhinitis. Alles wat op ‘itis’ eindigt houdt in dat er een ontstekingsreactie mee gemoeid is. In het geval van hooikoorts betreft het een ontstekingsreactie van de slijmvliezen door een te heftige/extreme immuunreactie: stuifmeel van grassen, kruiden, bomen etc. zijn immers niet dusdanig bedreigend dat deze overreactie noodzakelijk is. Vaak hebben mensen die last van hooikoorts (dat zijn er inmiddels zo’n een op de vijf)[1] ook andere allergieën, op bijvoorbeeld voedingsstoffen, huidproducten, huismijt/schimmels, huisdieren of andere stoffen in de lucht of in huis. Ook auto-immuunziekten, waarbij het immuunsysteem al verstoord is, kunnen gepaard met hooikoorts. In de periode dat mensen last hebben van hooikoorts, worden andere allergieën vaak ook erger. Het aantal allergieën, ook andere zoals huidklachten, neemt nog steeds toe. Bij babies van 0-1 jaar was de verhoging van het medicijngebruik in 2021 vooral het gevolg van medicijnen door allergische huid- en longklachten.[2] Er is grote bezorgdheid dat op termijn alle kinderen allergische rhinitis zullen hebben.[4] ‘Multifactoriële redenen worden al oorzaak genoemd: keizersnee-geboorten, minder borstvoeding, voedingsverandering (veel bewerkt voedsel met kleurstoffen, smaakversterkers, conserveermiddelen), leefstijl, leefomstandigheden (zoals te weinig buiten zijn, hoog stressniveau), (lucht)vervuiling en klimaatverandering.[1][4] Het effect van pollen bijvoorbeeld, wordt versterkt door luchtverontreiniging.
Hooikoorts heeft zijn oorsprong in je darmen
De symptomen van hooikoorts zijn een reactie van je immuunsysteem, dat voor zo’n 80% in je darmen zetelt. Mensen met hooikoorts hebben veel vaker een verstoorde darmgezondheid dan mensen zonder hooikoorts.[3] Werken aan je darmgezondheid lijkt dan ook onze beste troefkaart te zijn om allergische rhinitis een halt toe te roepen.[4] Werken aan darmgezondheid heeft overigens meer voordelen dan alleen vermindering van hooikoortsklachten. Ook je hormoonbalans, een gezond brein, een gelijkmatige stemming, een gezonde slaap en gezond gewicht en ook je algehele vitaliteit zijn voor een groot deel afhankelijk van jouw darmgezondheid. Met elke hap die je in je mond steekt kun je ermee aan de slag. Op een heerlijke manier!
Een hypothese voor de toename van allergieën
Onze darmen herbergen zo’n 1,5 kilo micro-organismen. Des te diverser qua soorten micro-organismen (vooral afhankelijk van hoe divers je eet) des te groter de kans dat deze organismen er in harmonie met elkaar leven en jouw gezondheid minutieus kunnen bewaken. Je darmen worden van de rest van je lichaam afgescheiden door een soort douane systeem: een soort wal (darmslijmvlies) van zeer dicht op elkaar ‘geplakte’ cellen die zorgen dat voedingsstoffen wél maar ongenode gasten (zoals milieutoxines, niet goed afgebroken voedingsstoffen (zoals eiwitten of histamine), toxines afkomstig van ziekmakende darmbacteriën, virussen etc) worden doorgelaten naar de bloedbaan. Helaas zijn, bij een steeds groter aantal mensen, deze slijmvliezen niet meer intact. De naam voor deze ongezonde conditie van het darmslijmvlies -en de gevolgen ervan-worden in de complementaire geneeskunde het ‘Leaky Gut Syndrome’ genoemd. Dit syndroom kan een scala aan oorzaken hebben. Denk aan chronische stress, het Westerse voedingspatroon, bepaalde medicijnen (antibiotica, maagzuurremmers, ontstekingsremmers etc) en bestrijdingsmiddelen als glyfosaat. Omdat zo’n 80% van je immuunsysteem in je darmen huist, reageert deze op deze ongewenste instroom van stoffen met ontstekings- en immuunreacties. Daardoor kan het ook een scala aan gevolgen hebben. De klachten/ziektebeelden die met een lekke darm kunnen samenhangen hoeven zich overigens niet in je darmen te openbaren. Hooikoorts, (voedsel)allergieën en (voedsel)intoleranties, allergische huidklachten, auto-immuunziekten of ziekten van het brein zijn slechts een aantal van de veelvoorkomende klachten, aldus steeds meer onderzoeken. [6]
Jij en jouw slijmvliezen
Je slijmvliezen van mond tot kont, vormen één orgaan. (ook wel ‘united mucosa’ genoemd) [17] Bijzonder nietwaar? Dat is fantastisch als het goed gaat, maar niet zo fijn als je slijmvliezen niet goed functioneren, zoals bij hooikoorts of andere allergische klachten. Als ‘leaky’ slijmvliezen in je darmen reageren op triggers, reageren die in je longen of in het Keel-Neus-Oor gebied ook. Maar los van het thema hooikoorts; het kunnen ook je vaginale- of maagslijmvliezen zijn die oorzaak of gevolg zijn. Het is immers één orgaan. Meestal worden antihistaminica ingezet om de klachten te beperken. Er zijn ook ontelbare kruiden, homeopatische middelen en supplementen die als zelfzorg-middel ingezet worden om de symptomen van hooikoorts enigszins in bedwang te houden. Denk aan groot hoefblad, glidkruid, Canadese geelwortel, zink, vitamine D, zwarte komijn, Zwarte els en Zwarte bes. (hoewel dit zelfzorgmiddelen zijn is het belangrijk om aan de drogist/apotheker te vragen of er contra-indicaties voor jouw situatie zijn) Noch medicijnen van de dokter, noch deze middelen genezen de klachten. De kern van het probleem ligt naar alle waarschijnlijkheid primair in de darmen en darmslijmvliezen, die de rest van het lichaam ‘aansteken’. Er lijkt een duidelijk verband met het gros van onze ontstekingsziekten, auto-immuun- en allergische aandoeningen.
Geen van deze middelen genezen de klachten. De kern van het probleem ligt naar alle waarschijnlijkheid primair in de darmen en darmslijmvliezen, die de rest van het lichaam ‘aansteken’.
Wat kun je doen met voeding?
Zoals je al las, kunnen er heel wat oorzaken zijn van een ‘leaky gut’. We kijken enkel naar de rol van voeding als het gaat om het voorkomen of herstellen van een ‘leaky gut’. Weet dat er veel meer oplossingen zijn dan de paar die hieronder genoemd worden. Wend je tot een natuurgeneeskundig/orthomoleculair arts/therapeut of een natuur diëtist als je er op eigen kracht niet uit komt. Een sterk verstoorde darm/ernstige allergieën krijg je in het gros van de gevallen niet alleen met een gezondere voeding en leefstijl weer in balans. In veel gevallen zullen er reparatie en herstelprocessen in je darm in werking worden gezet. En die zet je het best in werking onder deskundige begeleiding van een arts/therapeut/natuurvoedingsdietist.
1. Vezels, vezels, vezels
We eten nog steeds veel en veel te weinig vezels om onze gezonde darmbacteriën (zoals de ‘basisbewoners’ Lactobacillen, Bifidobacterien en Bateroides) van onze darm te vriend te houden. Deze leven van vezels. Niet de vezels uit zemelen maar de zogenaamde oplosbare vezels. Vooral die uit zo’n 200 gram fruit en 400-500 gram groente, aangevuld met volkoren granen, peulvruchten, noten, zaden, pitten kunnen wonderen doen. (Wel heel langzaam opbouwen overigens als je maar weinig vezels at.) Deze zorgen dat in onze darmen een gunstig klimaat heerst en er geen disbalans met ontstekingen en/of een leaky gut ontstaat. Hoe dit precies werkt kun je lezen in mijn artikel ‘disbalans in je darmen’ en in mijn artikel ‘Vezels, vezels, vezels’. Of zie het plaatje hieronder hoe te weinig vezels tot allerlei allergische klachten kunnen leiden.
Van mensen met hooikoorts is bijvoorbeeld bekend dat ze veel minder Bifidobacterien hebben. Een gezonde darm zorgt namelijk ook dat een overmaat aan histamine wordt afgebroken: teveel histamine draagt bij aan een ‘leaky gut’. [18] De oplossing om Bifidobacteriën te laten gedijen lijkt uiterst simpel: vezels, vezels, vezels. Deze vezels worden door jouw gezonde darmbacteriën omgezet in stoffen als Boterzuur. Voldoende aanmaak van boterzuur, alleen mogelijk als we voldoende oplosbare vezels eten, lijkt het spreekwoordelijke ‘Ei van Columbus’ te zijn als het gaat om zowel gezonde darmslijmvliezen als de optimale gezondheid van ons lijf en ons brein. En voor het in toom houden van allergische klachten en ziektebeelden.[12]
Goed om te weten:
- Als wij onze goede vezel-etende bacteriën niet voldoende te eten geven (vezels) dan gaan ze op zoek naar ander eten. Dat vinden ze in onze darmslijmvliezen: bij gebrek aan voedingsvezels gebruiken ze de slijmlaag in onze slijmvliezen als voedingsbron.[20] Met als gevolg….lekke slijmvliezen. Met consequenties zoals beschreven bij ‘de hypothese’..
- Het polyfenol quercetine wordt alom genoemd als het gaat om het tegengaan van allergische reacties en zijn antihistamine werking.[14]En je hoeft niet lang te zoeken naar voeding met quercetine erin: het is het meest voorkomende polyfenol in onze voeding. Het zit in: Appels, asperges, uien, knoflook, broccoli, pompoen, bessen, druiven, rode wijn, kolen, witlof, kappertjes, oregano, sla, koriander vers blad, vlier, venkelzaad, Goji-bes, eetbare bloemen en fruit met veel kleur. Elk seizoen biedt dus volop betaalbare bronnen. Dagelijks uien en knoflook in je eten is ook een goed plan. Naast quercetine bevatten deze de vezels inuline. Waar ook je Bifidobacterien weer erg blij mee zijn.
- Met hele betaalbare voedingsmiddelen kun je je darmgezondheid al een dienst bewijzen. Wat te denken van een koude aardappelsalade? Dat bevat resistent zetmeel, een ultieme voedingsbron voor gezonde darmbacteriën.
- Vooral bij jonge kinderen die hun hele darmflora-die de rest van hun leven een groot deel van hun gezondheid bepaalt- in de eerste jaren van hun leven moeten opbouwen is het belangrijk om ze gezond en vezelrijk voedsel voor te zetten. Uit een onderzoek bleek dat jonge kinderen die te weinig boterzuur aanmaken, in hun latere leven een groter risico hebben op allergische klachten. [7] Start dus zodra kinderen vast voedsel mogen met het uitbannen van vezelarm voedsel als witmeel(bloem) en suikers. Zonder voldoende vezels is het onmogelijk dat onze darmbacteriën boterzuur aanmaken.
- Om een darmflora met heel veel verschillende micro-organismen te kunnen opbouwen hebben we heel divers voedsel nodig. Tarwe als graan is zo’n oververtegenwoordigde vezel in ons voedingspatroon dat veel darmen daar niet meer goed op gedijen. Er zijn volop (pseudo)granen van Nederlandse bodem (haver, boekweit, rogge, gerst, eenkoorn, teff, quinoa die ofwel geen gluten bevatten of veel minder agressieve gluten dan tarwe. Goed voor de diversiteit van jouw darmen en die van de aarde. Bovendien worden veel van deze (pseudo)granen zonder kunstmest en bestrijdingsmiddelen geteeld.
Een (onbespoten)appel is een van de mooiste bronnen van quercetine. En hoe goed de anti-histaminewerking dan ook mag zijn, veel mensen met allergieën zijn er…. allergisch voor. Een appel die je verhit lukt in veel gevallen wel. Het blijft een kwestie van uitproberen wat bij jou werkt. Boven een heerlijk recept met slijmvlies ondersteunende ingrediënten uit mijn boek “Je Brein Vitaal”
2. Vezels mét beschermende stoffen
Nog mooier zou het zijn als we kiezen voor vezels die ook direct beschermende stoffen (polyfenolen) aanmaken. Wetenschappers achten de kans reëel dat polyfenolen ‘fytiobiotica’ genoemd zullen gaan worden. Omdat ze net zo belangrijk zijn als vezels (prebiotica genoemd) om het milieu in onze darmen gunstig te houden. Alleen op die manier kunnen we de beschermende stoffen die we eten ook werkelijk benutten en opnemen. [8] In het tabelletje hieronder zie je een paar specifieke vezels die zowel gezonde vezels als beschermende polyfenolen bevatten. Het zou zo mooi zijn als deze weer een plekje krijgen in onze dagelijkse voedingspatroon. Zeker bij hooikoorts, een groot deel van deze polyfenolen heeft namelijk anti-histamine eigenschappen.[13]
- Het mag duidelijk zijn dat er voor elke genoemde vezel of polyfenol ook contra-indicaties zijn. Denk aan PDS, IBD, Candida overbelasting, histamine problematiek. Ook kunnen er voor sommige polyfenolen contra-indicaties zijn door medicijngebruik.
- Er is lang niet altijd met zekerheid te zeggen of eigenschappen ook gelden voor voedingsmiddelen. Veel onderzoeken zijn gedaan met geïsoleerde vezels voor zowel supplementen als voedingsadditieven.[25] In het overzicht hierboven zie je bijvoorbeeld bèta-glucanen staan. Aan deze vezel wordt een heilzame werking toegedicht als het gaat om de immuunmodulerende werking bij hooikoorts, allergie en luchtwegaandoeningen. Hoewel de bèta-glucanen van nature in paddenstoelen en bakkersgist voorkomen komen de ‘bewijzen’ uit supplementen
- Zie dit artikel over beta-glucanen.
Goed om te weten:
- Het traditionele Mediterrane voedingspatroon is rijk aan zowel vezels en polyfenolen. Daarom wordt dit voedingspatroon, vergeleken met ons Westerse voedingspatroon, sterk aanbevolen als het gaat om het voorkomen van een leaky gut. Zie het plaatje hieronder
- Het gemiddelde Westerse eetpatroon wordt als grootste boosdoener gezien als het gaat om disbalans en een leaky gut. Niet alleen door de grote hoeveelheden bewerkt voedsel, de vele tussendoortjes en dierlijke eiwitten maar vooral door wat het NIET bevat: vezels, vitale voedingsstoffen in onbewerkt voedsel en de vele polyfenolen die onze gezondheid-bevorderende-darmbacteriën in de watten leggen. De snelste manier om hieraan te werken is weer baas worden in eigen buik en pan: koken met onbewerkte, diverse en vitale voedingsmiddelen. Dat kan prima met de principes van het Mediterrane dieet, zelfs al je niet van de smaak van deze keuken houdt.
- Deze beschermende stoffen komen met name voor in onbespoten voeding: een plant die zichzelf, zonder gewasbeschermingsmiddelen, gezond moet zien te houden moet flink investeren in de aanmaak van deze beschermende stoffen. Juist bij hooikoorts zijn ze uitermate belangrijk om de uit de hand gelopen immuunreactie in te tomen.
3. Let op histamine in je eten en maak je eigen eten
Er zijn ongelooflijk veel lijsten, zoals deze, over voedingsmiddelen met histamine en/of histaminevrijmakers. Het zijn er veel en het is lastig om ze te vermijden. Kant-en-klaar voedsel kan vanwege de kleurstoffen, smaakversterkers, conserveringsmiddelen, emulgatoren etc. de histamine vrijzetting in je lichaam verhogen en daardoor verergering van klachten geven. Bovendien lijkt het steeds duidelijker dat kant en klaar/bewerkt voedsel een grote trigger is voor een leaky gut. [15][16][19] Gewoon je eigen eten maken met volwaardige ingrediënten, zonder pakjes en zakjes/kant-en-klaar is voor veel mensen al voldoende om hun klachten te verminderen. En wie ontdek je een bijkomend voordeel: dat het zo leuk is om jouw darmbacteriën te (h)erkennen als je grootste vrienden. Voor goede vrienden gaan we vaak fluitend de keuken in om ze iets heerlijks voor te schotelen. Jouw darmbacteriën kunnen ongelooflijk veel voor jou doen als jij iets voor hen doet: écht, onbewerkt, divers, vezelrijk, duurzaam voedsel. En door zo te eten doe je direct weer iets moois voor de aarde. Zelfs een taart of andere feestelijke hapjes kunnen feestjes zijn voor zowel jouw gezondheid als die van de aarde. Maak bijvoorbeeld een muffins van zoete aardappel. Super lekker, zonder additieven en direct prachtig resistent zetmeel voor jouw darmbacteriën.
Het leuke aan deze heerlijke zoete aardappel muffins is dat je er eindeloos mee kunt variëren. Mensen met klachten ten gevolge van histamine kunnen de vanille en speculaaskruiden (histamine vrijmakers) vervangen of weglaten.
4. Aandacht voor specifieke voedingsstoffen
Onze darmslijmvliezen vormen eigenlijk een beetje ‘de puntjes op de I’ als het gaat om de opname van voedingsstoffen. Maar of je nu wel of geen ‘leaky gut’ of hooikoorts hebt, het is voor elk mens van wezenlijk belang om ‘leeg, industrieel voedsel’ zoveel mogelijk te vervangen door écht, onbewerkt, divers en duurzaam voedsel. Zie verder mijn artikel over ‘hidden hunger’
- Je vitamine D gehalte laten checken bij hooikoorts kan zinvol zijn. Mensen met zowel darmklachten als allergieën als hooikoorts, urticaria etc hebben vaker een vitamine D tekort dan mensen die hier niet aan leiden. Een anthistaminicum werkt ook beter als de vitamine D niveaus geoptimaliseerd worden.[11][12]
- Vitamine A; eet daarom voldoende oranje voedingsmiddelen met bètacaroteen.(26)
- Zink (noten, pitten, zaden) Veel mensen met allergische rhinitis (en dermatitis) hebben lagere zinkniveaus dan gezonde mensen. [13] Zink een wezenlijk onderdeel van gezonde (darm)slijmvliezen: dus een zinktekort kan ook een leaky gut in de hand werken. Zie deze overheerlijke crunch die je over salades, soep of je ontbijt kunt strooien. Goed om te weten: door bijvoorbeeld bodemuitputting, raffinage van een groot deel van ons voedsel (denk aan volkorenmeel dat bloem wordt) en chronische stress hebben veel mensen onvoldoende zink tot hun beschikking.
- Voldoende eiwit/glutamine (waarvan maximaal 20 procent dierlijke eiwitten); Tahin, hüttenkäse, ricotta en ei-eiwit bevatten bijvoorbeeld veel glutamine (26)(27)
- Probiotica (dagelijks bijvoorbeeld wat (water)kefir, yoghurt, kombucha) Let op dat je bij histamine klachten het aandeel gefermenteerd voedsel verder sterk beperkt. Juist rauwe gefermenteerde zuivel (kefir bijvoorbeeld) lijkt juist allergieën/allergische rhinitis te kunnen blussen (en te kunnen voorkomen als je op jonge leeftijd begint), vergeleken met gepasteuriseerde zuivel. Dus heb je last van allergieën, laat dan eens een maand alle gepasteuriseerde zuivel staan en eet met mate rauwe, gepasteuriseerde zuivel. Zie uitgebreide informatie in mijn artikel over kefir.
- Slijmhoudende voedingsmiddelen, zoals haver, lijnzaad, chiazaad
- Er zijn er nog veel meer, zie verder onderaan mijn artikel Disbalans in je darmen.
Zink is een onderschat sporenelement. Het heeft een sleutelrol in heel veel processen, zoals die van ons immuunsysteem. Zie mijn artikel ‘Chronisch gezond(er) eten in tijden van stress’. In tijden van chronische stress wordt zink vooral gebruikt voor overlevingsprocessen en niet zozeer om je darmslijmvliezen optimaal gezond te houden.
5. Verkoelend voedsel kan helpen
Iedereen met allergische klachten weet dat de reacties zoals bij urticaria of hooikoorts met ‘hitte’ gepaard kunnen gaan. Gooi geen olie op het vuur met ‘heet’ eten. Maar kijk eens een paar weken of je met ‘verkoelend’ voedsel je prettiger voelt. Zie verder mijn artikel ‘verwarmend en verkoelend voedsel.’
Een verkoelende coleslaw met pre- en probiotische ingrediënten. En ook nog eens verkoelend door de Chinese kool (koolrabi) en yoghurt.