Het Planetary Health Diet: MOOI voor jou én de planeet
Stel je voor: een manier van eten die niet alleen goed is voor je gezondheid, maar ook voor de planeet. Klinkt ideaal, toch? Dat is precies het uitgangspunt van het Planetary Health Diet – een wetenschappelijk onderbouwd voedingspatroon dat in 2019 gelanceerd werd en wereldwijd steeds meer aandacht krijgt. Maar nog steeds véél te weinig. Daarom hebben wij bijna 1400 vierkante meter van ons land (Heerlijk Westerwolds Land) ingericht volgens de principes van dit dieet. Het past helemaal in onze visie op een zorgzaam & volhoudbaar voedingspatroon voor nu en in de toekomst. Kom gerust een keer kijken hoe mooi het, ook voor het landschap en de biodiversiteit is. Of lees hieronder wat het precies inhoudt.
In dit artikel lees waarom het zo belangrijk is, wat de voordelen (en uitdagingen) zijn, en hoe het eruitziet op je bord. En natuurlijk…wat de voordelen ervan zijn voor je gezondheid.
Wat is het Planetary Health Diet?
Het Planetary Health Diet werd in 2019 geïntroduceerd door de EAT-Lancet Commissie, een internationaal team van 37 wetenschappers op het gebied van voeding, gezondheid en duurzaamheid. Hun missie: een dieet ontwikkelen waarmee we in 2050 10 miljard mensen kunnen voeden, zonder onze planeet of onze gezondheid uit te putten. Het resultaat is een voedingspatroon dat gezond is voor mensen én ecologisch volhoudbaar is – een balans tussen gezondheid van mens én planeet.
De voordelen op een rij
- Goed voor je lijf
Het dieet is rijk aan groenten, fruit, peulvruchten, noten, volkoren granen en gezonde vetten. Het beperkt rood vlees, zuivel en suiker. Dat betekent minder risico op hartziekten, diabetes en obesitas. - Goed voor de aarde
Minder dierlijke producten betekent minder uitstoot van broeikasgassen, minder waterverbruik en minder druk op landbouwgrond. In het dieet wordt uitgegaan van zoveel mogelijk extensief landgebruik door dieren. Op veel manieren draagt het zo actief bij aan het tegengaan van klimaatverandering. - Flexibel en wereldwijd toepasbaar
Het is geen rigide dieet met verboden, maar een flexibel raamwerk dat aangepast kan worden aan verschillende culturen en eetculturen.
De Gezondheidsvoordelen voor de mens.
Er zijn specifieke gezondheidsvoordelen van het Planetary Health Diet aangetoond. De EAT-Lancet-commissie zelf deed meerdere studies en heeft gekeken naar de impact van het dieet op chronische ziekten, levensverwachting en algemene gezondheid. Dit zijn de belangrijkste:
1. Lager risico op hart- en vaatziekten
Het dieet bevat weinig verzadigde vetten en rood vlees, en juist veel vezelrijke plantaardige voeding zoals groenten, fruit en peulvruchten. Dit draagt bij aan: (1)
- LDL-cholesterol verlaging
- Stabiliteit van de bloeddruk
- Verlaging van ontstekingswaarden
2. Minder risico op type 2-diabetes
Een plantaardig, vezelrijk dieet met weinig toegevoegde suikers en ultrabewerkte producten verbetert de insulinegevoeligheid en reguleert de bloedsuikerspiegel. (2)
3. Vermindering van overgewicht en obesitas
Door de nadruk op plantaardige voeding en natuurlijke producten (en minder calorierijke dierlijke vetten), helpt het dieet bij gewichtsbeheersing zonder streng te diëten.(3) Zie ook mijn artikelen over ‘overgewicht’ en ‘crashdiëten; waarom niet en wat dan wel’.
4. Mogelijk langere levensverwachting
Modellen van de EAT-Lancet studie tonen aan dat het volgen van het Planetary Health Diet het risico op vroegtijdig overlijden met tot 20–25% kan verlagen, vooral door het voorkomen van niet-overdraagbare ziekten (NCD’s) zoals hartziekten, beroertes en diabetes.(1)
5. Betere darmgezondheid
Het dieet is rijk aan prebiotische vezels, afkomstig van groenten, fruit, peulvruchten en volkoren granen. Die voeden de goede darmbacteriën en verbeteren de darmflora, wat bijdraagt aan (4):
- Een betere immuniteit
- Minder ontstekingen
- Verbetering van mentaal, cognitief en emotioneel welzijn. Zie ook mijn uitgebreide artikel “Vezels, vezels, vezels.”
Misschien is de grote meerwaarde van het Planetary Health Diet wel vooral dat het veel beter is voor de basis van onze gezondheid, onze darmen. Ik schreef daar heel wat artikelen over:
- Een dankbare taak: goed voor je darmbacteriën zorgen.
- Hoe word ik goed gastheer voor mijn darmbacteriën
- Disbalans in je darmen
- Vezels, vezels, vezels
- Uit de houdgreep van ultra bewerkt voedsel.
- Gezonde darmslijmvliezen en hun douanefunctie
- Psychobiotische bacteriestammen
- Resistent zetmeel, de nieuwe Haarlemmerolie of bittere noodzaak?
- De relatie bodem, darmen en brein.
Zijn er ook nadelen aan het Planetary Health Diet?
Jazeker, geen enkel model is perfect. Een geen enkel dieet heeft enkel voordelen. Enkele uitdagingen:
- Culturele eetgewoonten: In veel (Westerse) culturen speelt vlees of ander dierlijk eiwit als zuivel een belangrijke rol. Overstappen vraagt tijd en overtuiging.
- Toegankelijkheid: Niet overal zijn verse groenten, noten of peulvruchten makkelijk of betaalbaar te verkrijgen.
- Gebrek aan bewustzijn: Veel mensen zijn zich nog niet voldoende bewust dat onze messen en vorken ook veel invloed hebben op de planeet. Vaak denken we aan brandstof, energie en chemische stoffen die de aarde belasten. Maar ons eetpatroon heeft ook een zeer grote impact op de planeet. Los daarvan hebben veel mensen nog nooit van het Planetary Health Diet gehoord, of weten niet wat het inhoudt.
- Gebrek aan voedingskennis. Het Planetary Health Diet is gezond, duurzaam én volwaardig, mits er bewust gekozen wordt voor voedingsrijkdom, diversiteit, volwaardig voedsel (whole food) en er aandacht is voor kritische nutriënten zoals B12, ijzer, calcium, omega-3 en eiwitkwaliteit. Denk bijvoorbeeld hieraan:
- Plantaardige bronnen (ALA uit lijnzaad, walnoten, chiazaad) moeten nog worden omgezet naar EPA en DHA, maar die omzetting is beperkt en verloopt bij veel mensen moeizaam. Zie mijn uitgebreide artikel erover.
- Vitamine B12 komt uitsluitend voor in dierlijk voedsel. Suppletie zal daardoor in veel gevallen nodig zijn.
- Kritieke sporenelementen als ijzer en zink zijn mogelijk minder goed opneembaar uit plantaardige bron. Bovendien zitten deze door bodemverarming al veel minder in onze voedsel. Zie mijn artikel over ‘Hidden hunger’.
- Om dagelijks alle benodigde aminozuren binnen te krijgen moeten er goede eiwitcombinaties gemaakt worden met dit dieet.
- Bij bevolkingsgroepen met verhoogde behoefte (zoals zwangeren, zieken, ouderen, jonge kinderen, veganisten) kan er maatwerk of aanvulling met supplementen nodig zijn.
- Het vraagt meer kennis en planning dan een standaarddieet, zeker bij een grotere eiwitbehoefte.
Desondanks lijken de gezondheids- en milieuwinst groter dan de nadelen. Al was het alleen al omdat het Planetary Health Diet veel meer van lokale voedselproductie uitgaat.
Hoe ziet het eruit op je bord?
Je kunt het dieet makkelijk visualiseren als een bord:
- 50% groenten en fruit
- 25% volle granen zoals zilvervliesrijst, quinoa of haver of andere (pseudo)granen.
- 25% plantaardige eiwitten zoals linzen, bonen of tofu
- Dagelijks wat noten, zaden en plantaardige oliën
- Slechts af en toe een klein stukje vlees of vis
- Zuivel: beperkt, of vervangen door plantaardige alternatieven
Kortom: veel plantaardig, weinig bewerkt, en met aandacht voor variatie in kleur, smaak en textuur.
Hoe ziet een dagmenu eruit?
Hoe ziet het eruit in je pan/op je bord?
Past het in alle culturen?
Ja! Juist omdat het een flexibel raamwerk is, kan het aangepast worden aan lokale eetculturen. In India betekent het misschien linzen en groenten met rijst, in Latijns-Amerika bonen en maïs, en in Europa volkoren granen met seizoensgroenten. De basisprincipes blijven hetzelfde, maar de invulling is cultureel gevoelig én smakelijk.
En hoe mooi zou het zijn als we met ons allen weer veel meer lokaal gaan eten. Wat een voordelen voor de boer, de lokale economie en de verbinding met ons voedsel. En wat een besparing op voedselkilometers.
Wordt het al toegepast?
Hoewel het idee breed wordt ondersteund door wetenschappers, is het in de praktijk zeker nog geen gemeengoed. De redenen:
- Onbekend bij het grote publiek
- Weerstand tegen verandering van eetgewoonten
- Gebrek aan steun of beleid van overheden
- Belangen in de (mondiale) voedsel- en agro-industrie die verandering tegenhouden. Daarom zou het ook vanuit de lokale onderstroom (boeren, producenten, consumenten) tot stand moeten komen.
Toch zie je in steden, scholen en organisaties steeds vaker dat elementen van het Planetary Health Diet worden toegepast – een veelbelovende trend. Zie ook de Caring Dinners van Caring Doctors (en the Caring Movement) op allerlei plekken in Nederland.
Hoe wij het toepassen op Heerlijk Westerwolds Land
Waarom hebben we dit aangelegd?
Wij hebben op Heerlijk Westerwolds Land in beeld gebracht hoe het Planetary Health Diët eruit kan zien. De voedselkeuzes die we maken hebben effect op de oppervlakte grond die we nodig hebben om ons voedsel te telen. Uitgangspunt van dit voedingspatroon is steeds een volwaardig voedingspatroon, met veel plantaardig voedsel aangevuld met een beetje dierlijk eiwit. Deze manier van eten heeft een geheel andere foodprint dan ons huidige voedingspatroon met relatief veel dierlijk eiwit.
Mediterraan
Wij hebben gekozen voor de Mediterrane insteek van het Planetary Health Diët. De oorspronkelijke Mediterrane keuken geniet een hoog aanzien als het gaat om een preventief gezond voedingspatroon. Wij zijn uitgegaan van 2500 kcal. per dag, op een evenwichtige manier wat betreft de verhouding koolhydraten, eiwit en vet. Vervolgens hebben we berekend hoeveel grond we nodig zijn om dit voor 1 persoon per jaar te telen. En dat laten we zien op ons land.
Dierlijk eiwit
Het Planetary Health Diët biedt veel ruimte voor eigen keuzes wat betreft de voedselbronnen en dierlijke eiwitten. De akker voor ons Planetary Health Diët is bijna 1400 vierkante meter, inclusief de akker voor compostplanten en kippenvoer. Wij kiezen voor 1 eitje per dag en een heel klein beetje kippenvlees en schapenmelk als dierlijke eiwitbronnen. Op deze manier zou ons hele perceel van 2.6 hectare 19 mensen dagelijks kunnen voeden. Hadden we voor een beetje rundvlees gekozen, dan konden we 15 mensen voeden. Met ook nog een glas melk per dat erbij, zou het dalen naar 10.
Waarom kippen en schapen?
Kippen zijn van oorsprong bosdieren. Ze kunnen dus prima leven tussen de struiken en bomen (mits een veilig nachthoek). Deze struiken en bomen leveren op hun beurt weer mooi voedsel: fruit, noten, kruiden. Zo heb je minder ruimte nodig voor ander dierlijk eiwit. Een koe (of schaap) kan gras omzetten in melk, kaas boter, vlees etc., maar daarvoor is relatief wel veel oppervlakte nodig. Prima voor plekken die te nat zijn (zoals bij ons het stuk grond links op het plaatje) en waar alleen maar gras kan groeien. De rest van onze grond is juist vrij droog, zodat daar prima granen, peulvruchten en groenten geteeld kunnen worden.
Bovendien is een kippen-ei een van onze meeste volwaardige eiwitbronnen (met een lagere voetprint dan veel andere dierlijke eiwitten) Als we dan veel minder dierlijk eiwit gaan eten, is de kwaliteit ervan extra belangrijk. Vandaar dus onze keuze voor een ei. En wat schapen (met maximaal 200 ml schapenmelk per week) Overigens: wij hebben zowel de kippen op het land en de schapen nog niet gerealiseerd. Dat is ‘work in progress’.
Conclusie
En dat alles zonder een streng regime – een voedingspatroon dat draait om balans, variatie en plantaardige basisvoeding. Zoveel mogelijk lokaal, lekker, voedzaam, betaalbaar, kleurrijk en vitaal. Waar wachten we nog op om dit te gaan uitrollen? Vanuit de gevestigde (commerciële) belangen zal het lastig zijn. Daarom zullen we het vanuit de onderstroom moeten oppakken.
Het Planetary Health Diet biedt een krachtige visie op voeding van de toekomst. Het is gezond, duurzaam en aanpasbaar aan lokale omstandigheden – en daarmee een fantastische stap richting de gezondheid van mens en planeet.
Bronnen
- Willett, W et al. (2019). Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems. The Lancet. Link
- Satija et al. (2016). Plant-based dietary patterns and incidence of type 2 diabetes in US men and women: results from three prospective cohort studies. PLOS Medicine. DOI: 10.1371/journal.pmed.1002039
- Barnard et al. (2015). Vegetarian and vegan diets in type 2 diabetes management. Nutrients. DOI: 10.3390/nu7030550
- De Filippo et al. (2010). Impact of diet in shaping gut microbiota revealed by a comparative study in children from Europe and rural Africa. DOI: 10.1073/pnas.1005963107
- Willett, W. et al. (2019). Nature Sustainability.
- FAO & WHO (2021). Sustainable healthy diets – Guiding principles.
- Ritchie, H., & Roser, M. (2020). Environmental impacts of food production. Our World in Data.
