Wij zijn de gastheer van een heel leger aan microben. In dit artikel gaat het over onze darmmicroben, officieel bekend als onze darmmicrobiota. Dit is de verzameling bacteriën, virussen, schimmels en archaea (eencellige oerbacteriën) die in onze darmen leven. Het is fascinerend hoe wij, vaak zonder het te beseffen, voortdurend, 24/7, in dialoog zijn met deze darmbewoners. Onze voeding en leefstijl beïnvloeden de microben, en zij hebben op hun beurt invloed op onze algehele gezondheid, veerkracht en welzijn.
Het is indrukwekkend hoeveel manieren de microbiota onze darmfuncties, evenals onze fysieke, mentale, cognitieve en emotionele functies, kunnen beïnvloeden. Zowel bij ziekte als bij gezondheid wordt steeds duidelijker dat onze darmmicrobiota dé centrale regulator van onze gezondheid is. Laten we samen ontdekken hoe deze bijdraagt aan ons welzijn en waarom we optimaal voor ze zouden moeten zorgen. (1)(9)(18)(19)
In het plaatje hieronder zie je kort wat de taken van gezonde darmmicroben zijn. In dit artikel gaan we hier dieper op in.
Kijkend naar bovenstaand plaatje, ben je het vast me eens dat zorgzaam zijn voor je darmbacteriën kennelijk van groot belang is: wij hebben namelijk grote invloed op hun (gezonde) samenstelling. In onderstaand artikel zoomen we verder in op dit plaatje. Ik hoop dat je na het lezen van dit artikel denkt: “Wat een geniale gasten, die inwoners van mijn darmen. Ik ga alles op alles zetten om goed voor ze te zorgen.” En ik hoop ook dat je het vooral een leuke en dankbare taak gaat vinden. Hoe je dat concreet doet met wat je in je mond stopt lees je overigens in mijn artikel “Hoe kun je goed gastheer zijn voor je darmbacteriën”. Zie alvast het plaatje hieronder. Maar in dit artikel neem ik je mee in de vele mooie dingen die gezonde darmmicroben voor je kunnen doen. Ik hoop van harte dat je daarna staat te popelen om, bij elke hap die je in je mond stopt, goed gastheer voor ze te zijn/worden.
Darmbacterien kunnen hun taken voor onze gezondheid niet uitvoeren zonder de juiste voedingsstoffen en vezels uit ons voedsel.
Ik hoop ook dat dit artikel je inspireert om zorgzaam naar de voeding van jonge mensen te kijken. In het laatste rapport van het RIVM blijkt dat vooral jongeren een steeds ongezondere leefstijl krijgen.(25) En overgewicht dat het risico op chronische ontstekingen doet toenemen) Ook het risico op allerlei verschillende vormen van kanker neemt toe onder jonge mensen. Logischerwijs moeten we de oorzaak zoeken in hun darmmicrobioom, aldus de onderzoekers in dit artikel. Door hen in hun jeugd weer kennis te laten maken met wezenlijk voedsel lijken we veel gezondheidsrisico’s voor hen op latere leeftijd te kunnen afwenden.
Voedings-, metabole- & stofwisselingsfuncties van je darmmicrobiota:
1
- Er wordt aangenomen dat onze microben onze totale stofwisseling in onze lichaam en brein beïnvloeden: zij zijn de hoofdschakelaar als het gaat om onze homeostase (7). Ik schreef dit artikel over homeostase.
- Ze reguleren de stofwisseling en opname van voedingsstoffen (ook van geneesmiddelen trouwens)
- Ze reguleren voor een groot deel onze glucosestofwisseling.
- Vorming van vitamine K en verschillende B-vitamines
“Het is niet wat we eten, maar wat we verteren dat ons ten goede komt.” Onze primaire reden om te eten is om te overleven. Voordat voedsel in ons levensonderhoud kan voorzien, moeten er verschillende processen plaatsvinden. Al het voedsel is in eerste instantie ‘lichaamsvreemd’ en moet worden verteerd om ‘lichaamseigen’ te worden. Dit verteringsproces vindt plaats in onze darmen en andere delen van het spijsverteringskanaal. Pas daarna kan het voedsel aan de lichaamscellen worden aangeboden. Zie onderstaande afbeelding.
30-37 biljoen cellen in ons lichaam zorgen dat wij gezond kunnen blijven. Dat doen ze met behulp van vooral voedingsstoffen die wij eten. Pas als onze darmen en spijsvertering dit voedsel minitieus hebben verteerd kan het dienen als bouw-en branstof voor al onze cellen. Zodat zij al hun taken (zie plaatje) kunnen uitvoeren.
2
2. De aanmaak van korteketenvetzuren zoals boterzuur uit vezels en vooral resistent zetmeel.
Misschien is vezels eten, die jouw darmbacteriën kunnen gebruiken als brandstof zodat zij al hun taken voor jouw gezondheid en welzijn optimaal kunnen uitvoeren, wel het belangrijkste om te begrijpen over darmgezondheid. Hoe moeten darmbacterien jouw eten verteren en geschikt maken voor jouw gezondheid als we vergeten, hen bij elke hap, van brandstof (lees vezels) voorzien. Je leest er alles over in beide artikelen. Wil je specifiek dingen weten over darmen in relatie tot je brein, lees dan vooral mijn artikel “vezels, vezels, vezels, voor je brein.”
3
Het onschadelijk maken van anti-nutriënten uit de voeding. Alle plantaardige voeding bevat zogenaamde anti-voedingsstoffen die bij een overmaat jouw darmmicrobiotica en darmslijmvliezen negatief beinvloeden.
Een gezonde darmmicrobiota is in staat deze anti-nutrienten af te breken. Lees verder in het artikel ” Fytinezuur en andere anti-nutrienten.”
Overigens is zoveel mogelijk diversiteit op je bord, met zoveel mogelijk verschillende voedingsmiddelen en kleuren, een geweldige manier om aan je darm gezondheid te werken. Door deze diversiteit hoef je je ook direct geen zorgen te maken over teveel antinutriënten.
4
Een gezonde darmmicrobiota zorgt voor de omzetting van aminozuren en peptiden (stoffen uit eiwitten) naar neurotransmitters (zoals histamine, GABA, serotonine, melatonine, dopamine etc)
Sterker nog; een gezonde darmmicrobiota maakt het grootste deel van deze stoffen aan. In de afbeelding hieronder zie je wat een disbalans in dopamine bijvoorbeeld aan klachten kan geven.
Depressies, angsten, fobieën zonder duidelijke oorzaak, door bijvoorbeeld een serotonine of dopamine disbalans, zou je logischerwijs misschien vanuit de darm moeten aanpakken: daar vindt de hoofdproductie van deze stoffen plaats.
Lees verder over dit belangrijke onderwerp in mijn artikelen:
5
Glucose-insuline en vetstofwisseling vanuit de darmen:
- Regulatie van onze glucose-insuline regulatie /bescherming tegen diabetes 2. Dit lijkt vooral verband te houden met de hoeveelheid boterzuur producerende bacteriën. (17)(18)(19)
- Regulatie van eetlusthormonen. (18)(19)(27)
- Bescherming tegen obesitas (18)(19)(27)
- Regulatie van de vetstofwisseling en regulatie van de vetopslag (17)(27)
Weten dat je darmen zoveel beïnvloeden als het gaat om de opname van suikers uit koolhydraten, zou in mijn optiek een van de belangrijkste dingen zijn die alle jonge mensen op school weer leren. Zeker omdat zo’n groot deel van hun voedingspatroon uit snelle koolhydraten bestaat. Zie de uitgebreide uitleg in mijn artikelen:
6
Aanmaak van bijvoorbeeld citroenzuur, pyrodruivenzuur etc. voor de energieaanmaak op celniveau. (2) Zie mijn artikel “Energie aanmaken, hoe gaat dat eigenlijk?”
Eigenlijk zouden we op school ook allemaal moeten leren dat wij de gelukkige eigenaar zijn van zo’n 30-37 biljoen lichaamcellen. Alles wat wij eten moet, na vertering in onze darmen/door onze spijsvertering, worden opgnomen in onze cellen. Pas dan kan er energie uit worden gemaakt. En met die energie moeten jouw cellen, net als jouw darmbacteriën, een scala aan taken uitvoeren om jou zo gezond mogelijk door het leven te loodsen. Wij kunnen onze cellen een handje helpen door rekening te houden met deze basisvoorwaarden qua voeding, zie afbeelding hieronder. Links zie je voedingsmiddelen die optimale energie kunnen leveren, rechts die weinig energie opleveren, danwel meer energie kosten dan ze opleveren. En het laatste is helaas de waarheid voor het gros van ons huidige voedsel.
7
Galzuren omzetten zodat deze geschikt zijn voor recycling. Lees hier het artikel over gal/galzuren/galstenen. Dit verhaal (vooral over het enzym β-glucuronidase ) speelt ook een belangrijke rol in de oestrogeenbalans (zie het punt hieronder)
Om onze voedselvertering optimaal te laten verlopen hebben we niet alleen een gezonde darmmicrobita nodig, de rest van onze spijsvertering moet ook zijn aandeel leveren. Bijvoorbeeld onze gal; niet alleen nodig om vetten te verteren maar ook van ongelooflijk groot belang om afvalstoffen en gercycelde hormonen terug te sturen naar de darm. Hier kunnen ze opnieuw worden opgenomen of richting toiletpot gesluist worden. Elke dag ook wat bittere voedingsmiddelen in ons voedsel verwerken is een van de voorwaarden om voldoende gal aan te maken. Zoals deze witlofsalade, een koningsmaal voor je lever en hormonen.
8
Regulatie van de oestrogeenbalans. Het deel van de darmmicrobiota dat hier verantwoordelijk voor is, noemen we zelfs het oestroboloom. (10) Dit regelt de beschikbaarheid en (enterohepatische)recycling van oestrogeen. Hormonale ziekten kunnen dus hun oorsprong hebben in een disbalans in de darm. (11) Maar ook overgewicht, botontkalking en hartvaatziekten na de overgang hebben een duidelijke relatie met een verstoord oestrogeenmetabolisme.
Een citaat uit deze 2 onderzoeken: “Huidig bewijs suggereert dat de darmmicrobiota een integrale regulator is van de oestrogeenstatus met klinische relevantie voor de gezondheid van vrouwen en hormonale stoornissen.”
In het plaatje hieronder zie je hoe ongelooflijk veel klachten en ziekten een link hebben met een evenwichtige oestrogeen/ progesteronbalans: Een groot deel van de hormonale klachten/ziektebeelden van zowel pubers, mannen en vrouwen wordt veroorzaakt door zogenaamde ‘oestrogeendominantie’. Darmen spelen hierin dus ook een belangrijke rol.
9
Omzetting van allerlei antioxidanten naar hun werkzame vorm, zodat deze daadwerkelijk voor onze (cel)gezondheid kunnen worden ingezet. Dit geldt voor grote groepen antioxidanten; flavonolen, flavonen, resveratrol, isoflavonen, Anthocyanidinen, tannines, lignanen etc.(1)
Dit is een belangrijke constatering uit de vele onderzoeken naar de rol van onze darmmicrobiota als het gaat om onze gezondheid. Veel patiënten en mensen met hormonale of vroegtijdige verouderingsklachten wordt geadviseerd om méér antioxidanten te eten. (of te suppleren) We moeten ons dus realiseren dat we een gezonde darmmicrobiota nodig hebben om er ook daadwerkelijk baat bij te kunnen hebben. Op de foto hieronder een heerlijke pannenkoek met druiven(mousse) Het bevat de antioxidant resveratrol. Ook deze antioxidant moet door gezonde darmen worden omgezet in zijn ‘bruikbare vorm’.
10
Xenobiotica* ontgiften (dit kan zowel positief als negatief uitpakken: medicijnen zijn xenobiotica en die wil je liever niet afgebroken zien, maar pesticiden zijn ook xen0biotica en die wil je juist wel laten afbreken door je darmen en lever) (16) Lees verder in mijn artikel over Hormoonverstorende stoffen.
*Xeno-biotica betekent ‘vreemd voor het leven’. Het zijn (petro)chemische stoffen, vooral afkomstig uit de industrie, farmacie en landbouw. Het gros van deze chemische stoffen is zo gemaakt dat ze moeilijk afbreekbaar zijn door het milieu. Daarom worden ze ook wel “forever chemicals” genoemd. Xeno-oestrogenen vallen onder de groep xeno-biotica. Zij hebben vooral een ontregelende werking op de oestrogeenbalans van mens en dier.
Het kan niemand ontgaan zijn dat de toename van chemische stoffen nog steeds jaarlijks toeneemt. In ons water, de lucht, ons voedsel, cosmetica, keukenattributen, kleding, de bodem etc. Als deze stoffen niet worden afgebroken door onze darmen en lever worden ze veelal in onze ‘vetste organen’ opgeborgen: brein, borsten, prostaat en buik. Door te letten op de xen0-biotica die je wel kunt vermijden, is er dus veel winst te halen.
Zie hieronder ons zorgzame portemonneekaartje waarop je kunt zien welke voedingsmiddelen je wellicht liever wilt gaan verminderen.
11
Het tegengaan van laaggradige ontstekingen in de darm
Deregelijk ontstekingen kunnen systemisch worden en zo ook ziekten elders in het lichaam en brein kunnen veroorzaken. Ook wordt deze ontstekingen gelinkt aan inflammaging: veel ouderdomsziekten zijn feitelijk ontstekingsziekten. (4)En dat geldt eigenlijk voor al onze hedendaagse chronische aandoeningen -of het nu gaat om depressies, autismespectrumstoornissen, neurodegeneratieve ziektes, longziekten, hart-en vaaktziekten of allergieën- het zijn chronische laaggradige ontstekingen. En ze hebben een link met onze darmmicrobiota. Wat we in onze mond stoppen heeft ongelooflijk veel te maken met het dimmen dan wel het aanjagen van ontstekingsreacties in onze darm. Daar is zoveel over bekend, dat het spijtig is dat we er niet veel meer van horen en zien in onze sociale omgeving. Hieronder een infographic die inzicht geeft in hoe deze ontstekingen vanuit de darm uiteindelijk ook ons brein kunnen beroeren. Uitgebreid verder lezen over dit onderwerp kun je in deze artikelen:
- Vezels, vezels, vezels
- Uit de houdgreep van hoogbewerkt voedsel
- Voeding bij chronische ontstekingen.
- Aan de slag met chronische ontstekingen.
Infographic uit het artikel Vezels, Vezels, Vezels / Rineke Dijkinga
Immunlogische taken van de darmmicrobiota
Het is indrukwekkend om te bedenken dat 99% van de genetische informatie van ons lichaam van (darm)microben afkomstig is. Zij hebben meer dan 100 miljoen genen. Vergeleken met de mens met zijn ongeveer 20.000 genen zijn wij dus sterk afhankelijk van microben. Ook om die reden is het logisch dat onze darmgezondheid zoveel impact heeft op onze gezondheid en ons welzijn:
1. Regulator van de zogenaamde microbiota-darm-hersenas en daarmee regulatie van het centrale zenuwstelsel. Daarmee heeft onze darmmicrobiota invloed op het ontstaan en de progressie van neurologische ziekten, de ontwikkeling van ons brein, onze stemming en ons gedrag. (5)(6)(7) In dit artikel ga ik daar verder niet op in. Uitgebreide informatie vind je in mijn boek “Je brein vitaal – met elke hap een gezonde stap.”
2. Herkenning en onschadelijk maken van pathogene micro-organismen. Daarmee is een gezond darmmicrobioom ook direct ons ‘wapen in de strijd tegen de wereldwijde toename van antibioticaresistentie. Bacteriën uit de groep Enterobacteriaceae leiden steeds vaker tot ernstige infecties waar antibiotica geen vat meer op krijgt. Met voeding aan de slag zodat deze Enterobacteriaceae (zoals Klebsiella pneumoniae, Shigella, E. coli etc) krijgen dan veel minder kans om voet aan de grond te krijgen. (8) Het onderzoek benadrukt dat deze verbetering van onze darmmicrobiota uit volwaardig voedsel moet komen en dat dit helaas niet met probiotica gerealiseerd kan worden.
3. Het onderhouden van een gezonde relatie met onze darmslijmvliezen zodat deze om de paar dagen opnieuw opgebouwd kunnen worden en intact blijven. In een notendop is dit wat het gevolg is van een dysbiose in de darm: de ‘foute’ micro-organismen tasten de darmbarrièrefunctie aan, dit zorgt voor ontstekingen en daarmee wordt het immuunsysteem geactiveerd. Dit kan uitmonden in zogenaamde systemische ontstekingen in lichaam en brein. Diverse en gezondheid bevorderende micro-organismen moeten voorkomen dat pathogene micro-organismen zich hechten aan de darmwand/of nestelen in de darmslijmvlies barrière en die beschadigen. In veel gevallen maken ze biofilms aan, waarin ze zich onzichtbaar maken voor ons immuunsysteem of voor medicatie. Zie plaatje hieronder het principe van een biofilm.
Foute micro-organismen kunnen ook op een andere manier nog voor ontstekingen en neurologische klachten leiden. Uit de celwand van bepaalde soorten van (schadelijke) bacteriën Enterobacter, Escherichia, Klebsiella enzovoort ontstaan bij hun dood zogenaamde lipopolysacchariden (LPS). Dit zijn zogenaamde endotoxines die (sterke) immuunreacties kunnen uitlokken en zo systemische chronische ontstekingen veroorzaken: de oorzaak van nagenoeg alle chronische ziektebeelden, ook van het brein. Of het nu gaat om Parkinson, depressie of autisme.
4. PH regulatie (onder andere omdat Lactobacillen melkzuur produceren) zodat pathogenen veel minder kans krijgen zich te vestigen. Zie verder mijn artikel “Disbalans in je darmen.”
Kinderziekten en darmgezondheid
Kinderziekten waarin een verstoorde darmmicrobiota in elk geval een cruciale rol lijkt te spelen zijn deze (25):
- Inflammatoire darmziekte (IBD)
- Necrotiserende enterocolitis (NEC) —
- Aandoeningen zoals eczeem, astma en voedselallergieën
- Type 1-diabetes
- Autistisch spectrumstoornis (ASS)
Mijn vurige pleidooi zou zijn om zeker jonge kinderen weer ‘darmwijs’ te maken op jonge leeftijd. Juist de opbouw van hun darmmicrobiota in hun jonge jaren is zó belangrijk. In hun jonge jaren wordt de basis gelegd voor hun gewicht en gezondheid op volwassen leeftijd. Wat zou het mooi zijn als we hen weer opvoeden met eerlijk eten zodat een gezonde opbouw mogelijk wordt.
Wil je nog veel meer over dit onderwerp lezen?
Meer weten over het onderwerp “Gezondheid zetelt in de darm”? Ik schreef er deze artikelen over:
- Hoe word ik goed gastheer voor mijn darmbacteriën
- Disbalans in je darmen
- Vezels, vezels, vezels
- Uit de houdgreep van ultra bewerkt voedsel.
- Gezonde darmslijmvliezen en hun douanefunctie
- Resistent zetmeel, de nieuwe Haarlemmerolie of bittere noodzaak?
- De relatie bodem, darmen en brein.
Meer weten over de darm in relatie met specifieke klachten van het brein?
- Psychobiotische bacteriestammen
- Angst zaaien, problemen oogsten
- Voeding en depressies
- Voeding bij ontstekingen
- Aan de slag met voeding bij ontstekingen
Meer weten over de relatie tussen andere spijsverteringsorganen en je darm/brein gezondheid?
Referenties/bronnen:
- Jandhyala SM, Talukdar R, Subramanyam C, Vuyyuru H, Sasikala M, Nageshwar Reddy D. Role of the normal gut microbiota. World J Gastroenterol. 2015 Aug 7;21(29):8787-803. doi: 10.3748/wjg.v21.i29.8787. PMID: 26269668; PMCID: PMC4528021.
- Velagapudi VR, Hezaveh R, Reigstad CS, Gopalacharyulu P, Yetukuri L, Islam S, Felin J, Perkins R, Borén J, Oresic M, et al. De darmflora moduleert de energie van de gastheer en het lipidenmetabolisme bij muizen. J Lipid Res. 2010;51:1101–1112. doi: 10.1194/jlr.M002774.
- Jernberg C, Löfmark S, Edlund C, Jansson JK. Long-term ecological impacts of antibiotic administration on the human intestinal microbiota. ISME J. 2007 May;1(1):56-66. doi: 10.1038/ismej.2007.3. Erratum in: ISME J. 2013 Feb;7(2):456. PMID: 18043614.
- Bradley E, Haran J. The human gut microbiome and aging. Gut Microbes. 2024 Jan-Dec;16(1):2359677. doi: 10.1080/19490976.2024.2359677. Epub 2024 Jun 3. PMID: 38831607; PMCID: PMC11152108.
- Ni H, Wang Y, An K, Liu Q, Xu L, Zhu C, Deng H, He Q, Wang T, Xu M, Zheng Y, Huang B, Fang J, Yao M. Crosstalk between NFκB-dependent astrocytic CXCL1 and neuron CXCR2 plays a role in descending pain facilitation. J Neuroinflammation. 2019 Jan 3;16(1):1. doi: 10.1186/s12974-018-1391-2. PMID: 30606213; PMCID: PMC6317220.
- Shokufeh Ghasemian Sorboni, Hanieh Shakeri Moghaddam, Reza Jafarzadeh-Esfehani, Saman Soleimanpour. A Comprehensive Review on the Role of the Gut Microbiome in Human Neurological Disorders. Antimicrobial Chemotherapy. Review 5 January 2022
- Visconti, A., Le Roy, CI, Rosa, F. et al.Interactie tussen het menselijke darmmicrobioom en het metabolisme van de gastheer. Nat Commun 10, 4505 (2019). https://doi.org/10.1038/s41467-019-12476
- Yin, Q et al: ‘Ecological dynamics of Enterobacteriaceae in the human gut microbiome across global populations.’ Jan 2025, Nature Microbiology. DOI: 10.1038/s41564-024-01912-6.
- Ding RX, Goh WR, Wu RN, Yue XQ, Luo X, Khine WWT, Wu JR, Lee YK. Revisit gut microbiota and its impact on human health and disease. J Food Drug Anal. 2019 Jul;27(3):623-631. doi: 10.1016/j.jfda.2018.12.012. Epub 2019 Feb 1. PMID: 31324279; PMCID: PMC9307029.
- Kumari N, Kumari R, Dua A, Singh M, Kumar R, Singh P, Duyar-Ayerdi S, Pradeep S, Ojesina AI, Kumar R. From Gut to Hormones: Unraveling the Role of Gut Microbiota in (Phyto)Estrogen Modulation in Health and Disease. Mol Nutr Food Res. 2024 Mar;68(6):e2300688. doi: 10.1002/mnfr.202300688. Epub 2024 Feb 11. PMID: 38342595.
- Hu, S., Ding, Q., Zhang, W., Kang, M., Ma, J., & Zhao, L. (2023). Darmmicrobiële bètaglucuronidase: een essentiële regulator in het vrouwelijke oestrogeenmetabolisme. Gut Microbes, 15(1). https://doi.org/10.1080/19490976.2023.2236749
- Dunn AB, Jordan S, Baker BJ, Carlson NS. The Maternal Infant Microbiome: Considerations for Labor and Birth. MCN Am J Matern Child Nurs. 2017 Nov/Dec;42(6):318-325. doi: 10.1097/NMC.0000000000000373. PMID: 28825919; PMCID: PMC5648605.
- Stiemsma LT, Michels KB. The Role of the Microbiome in the Developmental Origins of Health and Disease. Pediatrics. 2018 Apr;141(4):e20172437. doi: 10.1542/peds.2017-2437. Epub 2018 Mar 8. PMID: 29519955; PMCID: PMC5869344.
- Qian Y, Yang X, Xu S, Wu C, Song Y, Qin N, Chen SD, Xiao Q. Alteration of the fecal microbiota in Chinese patients with Parkinson’s disease. Brain Behav Immun. 2018 May;70:194-202. doi: 10.1016/j.bbi.2018.02.016. Epub 2018 Mar 2. PMID: 29501802.
- ….
- David LA, Maurice CF, Carmody RN, Gootenberg DB, Button JE, Wolfe BE, Ling AV, Devlin AS, Varma Y, Fischbach MA, Biddinger SB, Dutton RJ, Turnbaugh PJ. Diet rapidly and reproducibly alters the human gut microbiome. Nature. 2014 Jan 23;505(7484):559-63. doi: 10.1038/nature12820. Epub 2013 Dec 11. PMID: 24336217; PMCID: PMC3957428.
- Maurice CF, Haiser HJ, Turnbaugh PJ. Xenobiotics shape the physiology and gene expression of the active human gut microbiome. 2013 Jan 17;152(1-2):39-50. doi: 10.1016/j.cell.2012.10.052. PMID: 23332745; PMCID: PMC3552296.
- de Vos WM, Tilg H, Van Hul M, Cani PD. Gut microbiome and health: mechanistic insights. Gut. 2022 May;71(5):1020-1032. doi: 10.1136/gutjnl-2021-326789. Epub 2022 Feb 1. PMID: 35105664; PMCID: PMC8995832.
- Wu H, Tremaroli V, Schmidt C, Lundqvist A, Olsson LM, Krämer M, Gummesson A, Perkins R, Bergström G, Bäckhed F. The Gut Microbiota in Prediabetes and Diabetes: A Population-Based Cross-Sectional Study. Cell Metab. 2020 Sep 1;32(3):379-390.e3. doi: 10.1016/j.cmet.2020.06.011. Epub 2020 Jul 10. PMID: 32652044.
- Culp, Elizabeth J. et al. Microbial transformation of dietary xenobiotics shapes gut microbiome composition. Cell, Volume 187, Issue 22, 6327 – 6345.e20
- Martino JV, Van Limbergen J, Cahill LE. The Role of Carrageenan and Carboxymethylcellulose in the Development of Intestinal Inflammation. Front Pediatr. 2017 May 1;5:96. doi: 10.3389/fped.2017.00096. PMID: 28507982; PMCID: PMC5410598.
- Komisarska P, Pinyosinwat A, Saleem M, Szczuko M. Carrageenan as a Potential Factor of Inflammatory Bowel Diseases. 2024 Apr 30;16(9):1367. doi: 10.3390/nu16091367. PMID: 38732613; PMCID: PMC11085445.
- Wicaksono WA, Cernava T, Wassermann B, Abdelfattah A, Soto-Giron MJ, Toledo GV, Virtanen SM, Knip M, Hyöty H, Berg G. The edible plant microbiome: evidence for the occurrence of fruit and vegetable bacteria in the human gut. Gut Microbes. 2023 Dec;15(2):2258565. doi: 10.1080/19490976.2023.2258565. Epub 2023 Sep 23. PMID: 37741805; PMCID: PMC10519362.
- Johansson E, Hussain A, Kuktaite R, Andersson SC, Olsson ME. Contribution of organically grown crops to human health. Int J Environ Res Public Health. 2014 Apr 8;11(4):3870-93. doi: 10.3390/ijerph110403870. PMID: 24717360; PMCID: PMC4025038.
- Amon P, Sanderson I. What is the microbiome? Arch Dis Child Educ Pract Ed. 2017 Oct;102(5):257-260. doi: 10.1136/archdischild-2016-311643. Epub 2017 Feb 28. PMID: 28246123.
- Guo J, Shang X, Chen P, Huang X. How does carrageenan cause colitis? A review. Carbohydr Polym. 2023 Feb 15;302:120374. doi: 10.1016/j.carbpol.2022.120374. Epub 2022 Nov 21. PMID: 36604052.
- Liu BN, Liu XT, Liang ZH, Wang JH. Gut microbiota in obesity. World J Gastroenterol. 2021 Jul 7;27(25):3837-3850. doi: 10.3748/wjg.v27.i25.3837. PMID: 34321848; PMCID: PMC8291023.
