De hoeveelheid nutteloze, niet-bruikbare, ongewenste en schadelijke stoffen in voeding & milieu stijgt nog steeds. In dit artikel geef ik je -vanuit mijn achtergrond- tips hoe je jezelf hiertegen kunt beschermen als het gaat om voeding en leefstijl. Mijn grote hoop is dat volwassenen inzien dat dit, zeker voor kinderen, een hele valse start van hun leven is: In hun eerste levensjaren bouwen ze hun gezondheid op. Daar moeten ze het de rest van hun leven mee doen. Het goede nieuws is: jonge kinderen kun je laten opgroeien met eerlijk voedsel. Zo duurzaam en onbewerkt mogelijk. En met zo weinig mogelijk gifstoffen. De smaakvoorkeuren die ze op jonge leeftijd krijgen aangeleerd in hun omgeving zijn meestal dominant in hun verdere leven.
Wat je niet ziet, bestaat niet:
Komt ons gebrek aan daadkracht om deze stoffen uit te bannen doordat ze geen directe gevolgen lijken te hebben? Of komt het doordat ze niet zichtbaar zijn voor het blote oog? Je ziet immers niet aan de glanzende appel in de supermarkt of deze wel of geen gifstoffen bevat. Ook ons drinkwater toont geen zichtbare aanwijzingen. Het lijkt op het kinderliedje: “Wat je niet ziet, bestaat niet.” Zullen we dan in elk geval de kinderen die aan onze zorg zijn toevertrouwd maximaal beschermen? Door ze volwaardig en duurzaam eten voor te schotelen? Op de omgeving hebben we vaak niet zoveel vat, maar wat er gegeten wordt wél.
Uit de media:
Hieronder een willekeurige greep uit nieuwsberichten die op het eerste gezicht niets met elkaar te maken hebben. Maar die heel veel, zo niet alles, met elkaar te maken hebben. Alles hangt met alles samen, zie ook de Indianen spreuk hierboven.
- “Experts vermoeden al jaren dat de toename van bewerkt voedsel in ons dieet een belangrijke oorzaak is van de obesitasepidemie”. (1)
- “Steeds meer jongeren met diagnose darmkanker door slechte voeding, te weinig vezels en te weinig bewegen.”
- “Nog nooit ging het zo slecht met onze biodiversiteit als nu. Soorten sterven in een steeds hoger tempo uit, natuurgebieden verdwijnen door verstedelijking en landbouw, het klimaat verandert, vervuiling neemt toe – dit alles met grote negatieve gevolgen voor de mens”. (2)
- “Slachtafval, dioxine, zware metalen, afvalwater, verfslib en ander chemisch afval worden vermengd met duurzame producten als biogas en mestkorrels. De giftige stoffen komen zo in de bodem, in het grondwater en in ons voedsel (3)
- “Inferieur Supermarktvoer. Waarom stoppen we ons er nog langer mee vol? Er moeten radicale veranderingen komen in ons eetpatroon om een dalende levensverwachting en blijvende schade aan het milieu te voorkomen,” (4)
- “We hebben de denkfout gemaakt voedsel met gif te produceren.”(5)
- “Drentse burgers meten landbouwgif in bodem en vinden 57 middelen”.(6)
- “Steeds meer toxische bestrijdingsmiddelen in het oppervlakte water”. (24)
- “Vlees van dieren in natuurgebieden bevat teveel PFAS.” (32)
- “Eieren van hobby-kippen worden ontraden vanwege PFAS.” (32)
- ” Residuen in chemische stoffen van biologische productieketen.” (33)
- Bijensterfte groter onder bijen die hun eigen honing eten (vergeleken met suikerwater) (36)
- Tuinplanten uit tuincentra vaak vol met voor insecten schadelijke pesticiden. (37)
We hebben recht op informatie over hoe deze stoffen onze gezondheid en die van onze kinderen beïnvloeden. Daarnaast moeten we weten dat onze behoefte aan voedingsstoffen en beschermende stoffen aanzienlijk toeneemt naarmate de hoeveelheid schadelijke en ongewenste stoffen in onze voeding en het milieu stijgt. Ook is het van belang dat we leren hoe we deze stoffen zoveel mogelijk kunnen vermijden. Hieronder geef ik een kleine introductie met praktische tips.
Welke stoffen zijn dan zo slecht voor ons?
Hieronder een greep uit deze nutteloze, onbruikbare, chemische of ongezonde stoffen:
In industrieel bewerkt voedsel met name:
- Glucose/fructose
- Geraffineerde voedingsmiddelen als bloem, witte suiker, witte rijst, witte pasta, zout dat in 80% van ons voedsel zit. Zie mijn artikel “uit de houdgreep van hoogbewerkt voedsel.”
- Transvetten en industrieel bewerkte vetten
- AGEs, die ontstaan door de manier van bereiding
- Bepaalde E-nummers
- Zogenaamde ‘light’ (synthetische) zoetstoffen, zoals aspartaam en saccharine. Zie verder mijn artikel “Overgewicht”
- Emulgatoren en ongezonde productiemethodes zoals in onze plantaardige zuivelproducten etc. (34)(35)
Vanuit lucht, water, voeding, tuinplanten en milieu:
- Bepaalde geneesmiddelen
- Drugs
- Antibiotica via voeding, water en medicijnen
- Pesticiden, herbiciden en insecticiden
- Kunstmest
- Uitlaatgassen
- Oplosmiddelen
- Chemicaliën voor droogreiniging
- Ftalaten
- BPA
- Rubber
- Plastics
- Dioxines / PFAS
- Anticonceptie
- Brandstoffen
- Bepaalde stoffen in schoonmaakmiddelen
- Bepaalde stoffen in cosmetica
- Sommige smaakversterkers
- Bepaalde additieven
Vanwege hun hormoonverstorende werking worden deze stoffen ook vaak xeno-oestrogenen of xenobiotica (= vreemd voor het leven) genoemd. Ook hebben ze als bijnaam “forever chemicals’ omdat ze door zowel mens als milieu zeer moeilijk afbreekbaar zijn. Lees er veel meer over in mijn artikel hormoonverstorende stoffen.
Wie zijn de dupe?
Al jarenlang daalt de hoeveelheid beschermende en werkelijke voedingsstoffen in ons voedsel. In mijn uitgebreide artikel over Hidden Hunger beschrijf ik dit fenomeen. We krijgen steeds minder vitale voedingsstoffen binnen (zeker jongeren) maar steeds meer chemische stoffen, wat vooral belastend is voor (ongeboren) baby’s, peuters, ouderen, zieken, zwangeren, medicijngebruikers en mensen met hormonale problemen. Maar iedereen kan ongemerkt tekorten hebben aan voedingsstoffen, bijvoorbeeld door chronische stress, een niet optimale darmwerking of leverontgifting, of door beroepsexposure aan schadelijke stoffen. En goed om te weten dat bij jonge kinderen veel lever-enzymen (die helpen ontgiften) pas rond hun 10-de jaar echt op sterkte zijn. Dus juist jonge kinderen zouden maximaal gezond moeten eten.
In het onderstaande filmpje legt boer Arnold uit hoe huidige teeltwijzen ervoor zorgen dat veel voedsel slechts vulling is in plaats van voeding:
Door intensieve landbouw verliest de bodem snel zijn biodiversiteit aan micro-organismen, met grote gevolgen voor onze voedselkwaliteit. (27) Zelfs als sommige nieuwsberichten hierover overdreven blijken te zijn of door andere wetenschappers worden tegengesproken, is het belangrijk om te begrijpen hoe dit jouw gezondheid beïnvloedt. Noch ‘ultra processed’ voedsel, noch een teveel aan schadelijke stoffen, en zeker de combinatie van beide, zijn verenigbaar met gezondheid en vitaliteit. Hieronder volgt een samenvatting:
Hoe moet je lichaam bedreigende of nutteloze stoffen kwijtraken?
Hoe meer je lichaam wordt belast met lichaamsvreemde, onbruikbare, nutteloze of toxische stoffen, des te meer voedingsstoffen (zoals vitamines, mineralen en sporenelementen) nodig zijn om deze stoffen af te breken, onschadelijk te maken en af te voeren via bijvoorbeeld de darmen, lever, nieren, lymfe, huid of longen. Wanneer er méér bedreigende of nutteloze stoffen aanwezig zijn, moeten er ook méér voedingsstoffen worden ingezet. Zie ook mijn artikel over PFAS in ons voedsel en water.
Dit principe geldt ook voor planten. Zij moeten eveneens flink wat vitamines, mineralen en sporenelementen investeren om toxische stoffen af te breken. Dit heeft gevolgen voor de consument: planten bevatten minder van deze stoffen, omdat ze al verbruikt zijn door de plant zelf.
Het is belangrijk om te weten dat het afbreken van deze stoffen met behulp van essentiële voedingsstoffen in jouw lichaam prioriteit heeft boven processen zoals de opbouw van bindweefsel, botten, de aanmaak van feel-good stoffen of andere herstelmechanismen. Als je lichaam niet over voldoende voedingsstoffen beschikt, krijgen minder belangrijke (orgaan)systemen minder energie. Dit principe wordt ’triage’ genoemd, zoals uitgelegd in mijn artikel “Chronisch gezonder eten in tijden van stress.” De afbraak van chemische stoffen heeft dus voorrang op lange termijn-processen in je lichaam, wat kan leiden tot onbegrepen klachten bij een teveel aan schadelijke en onbruikbare stoffen.
Je lichaam gebruikt veel voedingsstoffen om onbruikbare voedingsstoffen kwijt te raken
Het afvoeren van deze stoffen kost aanzienlijke energie. Veel ingrediënten op de etiketten van industrieel bewerkte voedingsmiddelen hebben geen voedingswaarde en dragen niet bij aan je energievoorziening. Deze stoffen moeten door darmen en lever worden afgebroken en uitgescheiden, wat vitamines, mineralen en andere essentiële stoffen verbruikt.
Wat gebeurt er als uitscheiding niet lukt?
Wanneer je lichaam stoffen niet kan binden, afbreken of uitscheiden, worden ze opgeslagen in vetrijke organen zoals de hersenen, lever en voortplantingsorganen. Dit geldt vooral voor toxines uit het milieu en xeno-oestrogenen. Dit artikel richt zich op de gevolgen voor je brein en hormonale gezondheid.
Meer vrije radicalen
Een ander gevolg van vooral niet-uitgescheiden schadelijke stoffen is een verhoogde belasting door vrije radicalen. Deze beschadigen cellen, met name de celwanden, mitochondriën (die energie uit voedsel produceren) en het DNA. Beschadigde cellen leiden tot verminderde energie en daarmee tot een verlies aan gezondheid. Het brein* is hierbij extra gevoelig voor zowel energietekorten als schadelijke stoffen. Daarom zijn voldoende beschermende voedingsstoffen belangrijker dan ooit.
* Dit geldt ook voor onze ogen.
Wat is het verband tussen lichaamsvreemde stoffen, toxines en ziektes?
Er zijn steeds meer aanwijzingen dat er verbanden zijn tussen allerlei ziektes en klachten van het brein en bewerkt voedsel, toxines of xeno-oestrogenen in ons water en voedsel. Dit kan zowel direct, maar ook indirect zijn, omdat veel schadelijke stoffen een negatieve invloed hebben op de darmen, darmslijmvliezen en lever. Indirect kunnen je hersenen het slachtoffer worden van die verstoringen in de darm en lever.
Het gaat om het verband tussen de volgende ziektes en stoffen:
- Parkinson (pesticiden, vooral rotenone) (7)
- Depressies en Alzheimer (industriële transvetten) (8)
- Multiple sclerose (vooral gelinkt aan cadmium en arsenicum) (9)
- Ontwikkelingsstoornissen bij jonge kinderen (o.a. arsenicum)
- Neurodegeneratie, leerproblemen en emotionele problemen (aspartaam) (10)
- Verminderde ontgifting van xeno-oestrogenen (glyfosaat) (11)
- Verlies gezonde darmbacteriën, lekke darmen, coeliakie en daarmee een verstoring van de brein-hersen-as (glyfosaat) (12)
- Autisme wordt geassocieerd met aluminium (13)
- Bepaalde soorten kanker, zoals hersentumoren zijn mogelijk gelinkt aan xeno-oestrogenen (14)
- PAK’s hebben een mogelijke link met borstkanker (29)
- Leververvetting (NAFLD) en milieuvervuiling (30)
Het zal toch wel meevallen?
Het valt moeilijk te negeren: als schadelijke stoffen in ons voedsel en milieu daadwerkelijk ziekten veroorzaken, waarom grijpen overheden en instanties zoals het RIVM dan niet in? Eén van de uitdagingen is dat het RIVM, dat onze gezondheid bewaakt, en het CBTG, dat verantwoordelijk is voor de toelating van bestrijdingsmiddelen, het niet eens zijn over de schadelijkheid van bepaalde gehaltes aan bestrijdingsmiddelen. (21)
Daarnaast is het vaak lastig om een ziekte direct aan een enkele oorzaak te koppelen. Leefstijl, voeding en omgevingsfactoren werken vaak samen als triggers voor een specifieke aandoening. Schadelijke stoffen zijn dus niet de enige factor.
Toch is er bij schadelijke stoffen een aspect dat weinig aandacht krijgt. We beoordelen elke schadelijke of onbruikbare stof, zoals bepaalde E-nummers, afzonderlijk, terwijl we weinig kijken naar de dagelijkse cocktail van stoffen die we binnenkrijgen. Toxicologen wereldwijd zijn het erover eens dat het gecombineerde effect van verschillende stoffen samen veel schadelijker kan zijn voor mens en dier dan de afzonderlijke stoffen, waarvoor dagelijks toelaatbare limieten worden vastgesteld. Zie de onderstaande grafiek:
Waarom schiet ontgifting tekort? Enkele oorzaken
Waarom zijn er steeds minder voedingsstoffen beschikbaar om de toenemende hoeveelheid schadelijke en nutteloze stoffen effectief te ontgiften en af te voeren? Hier zijn enkele belangrijke oorzaken, in willekeurige volgorde:
1) Meer schadelijke stoffen en minder voedingsstoffen om die af te breken of uit te scheiden
Er zijn steeds meer toxines* en steeds minder stoffen om deze af te breken en uit te scheiden. Zoals hierboven vermeld, veroorzaken deze schadelijke stoffen een toename van vrije radicalen. Deze radicalen beschadigen je cellen en verminderen zowel je vitaliteit als je ontgiftingscapaciteit. Vrije radicalen moeten worden geneutraliseerd door antioxidanten. Dit zijn fytochemische stoffen uit onder andere planten, fruit en kruiden, die tegenwoordig helaas 80 tot 90% minder in onze voeding aanwezig zijn.
Zolang je lichaam voldoende bruikbare voedingsstoffen uit voedsel binnenkrijgt, zal het prioriteit geven aan ontgifting. Maar hier zit juist het probleem: er zijn veel factoren die leiden tot een afname van essentiële voedings- en beschermende stoffen.
* Hoewel de landbouw vaak als grootste vervuiler wordt gezien en dit de meeste media aandacht krijgt, is dit niet juist. In de milieuvervuilende top 3 staat de industrie op 1, de farmacie op 2 en bestrijdingsmiddelen in de landbouw op 3. (15)
2) Ultra processed voedsel
Ultra processed voedsel is industrieel bewerkt voedsel. (1) In een notendop is dit het grote probleem met ons supermarkt-eten:
- Industrieel bewerkt voedsel is grotendeels afkomstig van monoculturen. En monoculturen op het land betekent ook monoculturen op jouw bord. En dat is een ramp, want variatie en diversiteit is voor zowel de wereld om je heen als voor je eigen lichaam een primaire voorwaarde voor gezondheid. (17)
- Industrieel bewerkt voedsel is in zeer veel gevallen geraffineerd en daarmee zijn vezels, vitamines en mineralen grotendeels verwijderd. Terwijl dat nu nét de stoffen zijn die ervoor moeten zorgen dat lichaamsvreemde en toxische stoffen onschadelijk gemaakt en uitgescheiden worden. We zijn daarvoor grotendeels afhankelijk van de stoffen die juist minder in ons voedsel zitten. Mensen die tekorten hebben aan micronutriënten zoals magnesium, selenium en zink zijn veel vatbaarder voor die toxische stoffen. (16) Simpelweg omdat we die nutriënten nodig hebben om toxische stoffen uit te scheiden.
- De monoculturen die de industrie zoveel gebruikt, zoals suiker, mais, soja en tarwe, zijn geteeld met behulp van glyfosaat. Dit bindt zowel in de plant als in het menselijk lichaam de belangrijkste mineralen en sporenelementen, zodat deze niet meer beschikbaar zijn voor mens of plant. Zonder die stoffen kan je lichaam niet gezond functioneren en al zeker niet de ontgifting in goede banen leiden. (18)
- Industrieel bewerkt voedsel bevat vaak snelle koolhydraten. Je alvleesklier moet dan meer insuline aanmaken om deze snelle koolhydraten uit de bloedbaan weg te werken. Dat heeft verstrekkende consquenties voor je gewicht en hormonale gezondheid. In het kader van dit artikel is het belangrijk om te weten dat de aanmaak van insuline met veel vitamines, mineralen en sporenelementen als magnesium, zink en chroom gepaard gaat. En je raadt het vast al: als deze worden verbruikt voor de aanmaak van insuline zijn ze niet meer beschikbaar voor een optimale ontgifting of andere taken.
- Industrieel bewerkt voedsel bevat weinig tot geen vezels. Door een gebrek aan vezels is een gezond darmmicrobioom eingelijk onmogelijk. Er is een duidelijke overeenkomst tussen de gezondheid van de bodem en die van de darmen.
Er komen steeds meer aanwijzigingen dat UPF (sterke industrieel voedsel) tot allerlei ziekten en ontstekingen leidt. Zie ook mijn artikelen vezels, vezels, vezels. En zelfs gelinkt is aan vroegtijdige sterfte door o.a. het verhoogde risico op diabetes, kanker en hart-en vaatziekten.(31) Bovendien leidt het bijna altijd tot overeten (tot wel 500 calorieën per dag meer) omdat het ons geen verzadiging geeft.
De analogie tussen bodemgezondheid en darmgezondheid
Het gros van de monoculturen op ons bord wordt geteeld met drijfmest, kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Die zorgen er onder andere voor dat de humuslaag in de bodem verdwijnt en dat het bodemleven (micro-organismen) grotendeels verdwijnt. Dat heeft tot gevolg dat planten veel minder voedingstoffen kunnen opnemen. Hetzelfde geldt eigenlijk voor snel voedsel in je darmen. Geraffineerde suikers en leeg voedsel, zoals bloem, frisdrank en sapjes, zorgen ervoor dat je darmbacteriën – ook micro-organismen – niet kunnen overleven. Vezels zijn het voedsel voor gezonde darmbacteriën, en die ontbreken in leeg voedsel. Zo verlies je je gezonde darmbacteriën. Daardoor wordt voeding slechter verteerd en worden de voedingsstoffen slechter opgenomen. Terwijl juíst die vezels en gezonde darmbacteriën heel wat ongewenste en schadelijke stoffen kunnen binden en jou moeten voorzien van -goed opgenomen- voedingsstoffen. Een gezonde darmflora is misschien wel je belangrijkste troef om toxines en onbruikbare stoffen onschadelijk te kunnen maken en af te voeren. En je belangrijkste troef voor je gezondheid: nagenoeg elke chronische fysieke en brein-gerelateerde ziekte heeft een link met een ‘dysbiotische darm’ (28) Lees verder in mijn uitgebreide artikel “Vezels, vezels, vezels”.
Door een tekort aan voedingsstoffen of een overmaat aan bepaalde schadelijke stoffen kan ook de opbouw van je darmslijmvliezen verstoord raken*, zeker door tekorten aan vitamine B6, B12, foliumzuur, calcium, glutamine, vitamine D en K. (19) Op hun beurt zorgen lekke darmslijmvliezen ervoor dat deze stoffen nog minder goed worden opgenomen en raken je darmen bovendien min of meer ontstoken. Vaak merk je hier zelf niets van. Juist je darmslijmvliezen fungeren als de finishing touch bij de opname van voedingsstoffen en als ‘douane’ in het tegenhouden van ongewenste en schadelijke stoffen en ziekteverwekkers in je bloedbaan. Zonder gezonde darmslijmvliezen spoelen heel wat vitale voedingstoffen uit je lijf, zó het toilet in. Met desastreuze gevolgen voor je totale gezondheid en ontgifting. Bovendien is het voor allergenen, niet goed afgebroken voedingsstoffen en schadelijke stoffen een koud kunstje om in de bloedbaan van je lichaam door te dringen, omdat de slijmvliezen hun ‘douanefunctie’ grotendeels verliezen. Zie mijn uitgebreide artikel over hooikoorts.
* Glyfosaat wordt als mede-veroorzaker van lekke darmen gezien.
Tip: Zorg altijd voor ruim voldoende vitamine B6,B12 en foliumzuur in je eten. Zie bovenstaande tabellen uit mijn Hormonenboek om te zien wat goede bronnen zijn:
3) Het gemiddelde Nederlandse voedingspatroon bevat meer schadelijke stoffen
Het ene voedingspatroon bevat natuurlijk meer schadelijke stoffen dan het andere. Maar het gemiddelde Nederlandse voedingspatroon is rijk aan zes hoofdingrediënten: niet-biologische suiker, tarwe, mais, melk, vlees en soja. Dit zijn allemaal gewassen die, indien niet biologisch, met glyfosaat geteeld worden. De melk en het vlees uiteraard niet, maar een niet-biologische koe eet soja, maïs en tarwe, zodat het toch in de melk & het vlees terechtkomt. Glyfosaat hoopt zich op in het eetbare deel van de plant. Bovendien is een overmaat aan bijvoorbeeld gluten uit tarwe, caseïne uit melk en nutriënten uit soja, op zijn zachtst gezegd, niet bevorderlijk voor je gezondheid.
Diversiteit in je voeding, daar draait het om. Dan maak je optimaal gebruik van de gezonde eigenschappen van een voedingsmiddel en beperk je de negatieve effecten.
Een ander voorbeeld van voeding met relatief meer schadelijke stoffen is een voedingspatroon dat rijk is aan niet-biologische kweekzalm. Dit zal meer toxische stoffen bevatten dan een eetwijze die veel meer plantaardige eiwitten bevat. Kweekvissen krijgen namelijk niet alleen erg veel antibiotica (zelfs meer dan een dier in de bio-industrie), ook worden er vaak toxische stoffen aan het voer toegevoegd om plagen als zeeluis en parasieten het hoofd te bieden. (20)
Vooral vette vissen, maar ook andere dierlijke vetrijke producten zoals vlees en zuivel, bevatten over de hele linie meer milieutoxines dan plantaardige voedingsmiddelen. Des te vetter het dier, hoe meer opslagruimte er is van niet-afgebroken chemische stoffen. Planten en zeewieren hebben niet zo veel vet en bevatten deze dus minder.
4) De kwetsbare groep mensen wordt steeds groter
De groep mensen die minder goed kunnen ontgiften of kwetsbaarder zijn voor chemische stoffen, wordt groter. We vergrijzen en er zijn meer chronisch zieke mensen. Daarnaast zijn vooral (ongeboren) baby’s, peuters, kinderen tot 7 jaar (die nog niet optimaal kunnen ontgiften) en mensen met hormonale klachten of mensen die medicijnen gebruiken kwetsbaar. Nederland telt op dit moment bijna 8,8 miljoen mensen (waarvan 1,25 miljoen kinderen) met een chronische aandoening. Velen daarvan gebruiken ook medicijnen. In het overzicht van interacties tussen medicijnen en voedingsstoffen zie je dat je dan een veel grotere behoefte hebt aan bijvoorbeeld B-vitamines, zink, magnesium en glutathion. Allemaal voedingsstoffen die een primaire rol spelen in je ontgifting en waar je nóóit een tekort aan zou mogen hebben. Die zou je dus zeker veel meer moeten eten als je medicijnen gebruikt.
Laat ons de geneeskracht van de natuur niet vergeten
In Nederland is het vrij gewoon dat we voor onze klachten een medicijn van de dokter krijgen. Hebben we last van maagzuur? Dan krijgen we een maagzuurremmer. Slapen we slecht? Dan krijgen we een slaappil. En voelen we ons niet lekker in ons vel? Dan krijgen we al snel antidepressiva. Maar wat zou het mooi zijn als we de geneeskracht uit de natuur niet vergeten. Als we eerst de natuur proberen zijn werk te laten doen en daarna pas naar medicijnen grijpen. Pas medicijnen inzetten als de natuur ons niet kan helpen, zou betekenen dat we minder medicijnen hoeven ontgiften en dus meer voedingsstoffen ‘over’ houden om onze gezondheid een dienst te bewijzen. En voor het milieu zou het betekenen dat we logischerwijs minder dan 140.000 kilo medicijnresten per jaar in het oppervlaktewater lozen. Dus ‘winst’ voor mens en planeet.
Ben je een jonge ouder? En wil je je kindje zo natuurlijk mogelijk door het leven loodsen? Het boek “U kunt veel meer dan u denkt”/ van wijlen Dr. Moolenburgh, vind ik dan een echte aanrader. Vooral om kennis te maken met een ander verhaal en andere behandelingswijzen voor jonge kinderen.
Wat kun je zelf doen?
En dan natuurlijk het belangrijkste van dit verhaal: wat kun je zelf doen? Gelukkig heel veel!
1) Wees waakzaam over je omgeving en je voedsel. Als burger kunnen we ook veel doen:
Meten = Weten is een spontaan initiatief van bezorgde inwoners in de gemeente Westerveld. Zij brachten samen geld bijeen om dertien monsters van bodem en oppervlaktewater te laten onderzoeken op pesticiden. De groep maakt zich zorgen over het grote gebruik van pesticiden in de landbouw en de invloed van de groeiende agro-industrie op de leefomgeving. Als bestuurders duidelijke signalen niet serieus genoeg nemen, kunnen we ze als burger zelf oppakken. Als eenling begin je niet zoveel, maar samen kunnen we onze bezorgdheid, zeker als we die staven met wetenschappelijke bewijzen, zoals in Westerveld gebeurt, wél kracht bijzetten. Op deze manier dwingen we een gezondere omgeving en schoner voedsel af. Lees hier meer over het lelieproject Meten=weten in Westerveld.
Deze waakzaamheid lijkt ook geboden te zijn als het gaat om straling. Hoewel ik veel te weinig weet over de effecten van straling op onze gezondheid vind ik het erg belangrijk om dit te delen. Over 5G zijn inmiddels zorgwekkende rapporten gepubliceerd waar, zeker kwetsbare mensen, van op de hoogte zouden moeten zijn.
Hieronder een videopname van wijlen dokter Hans Moolenburgh, in mijn optiek een wijze en zeer kundige arts, waarin hij stelt: straling maakt onze celmembranen kwetsbaar en toegankelijker voor carcinogene en toxische stoffen. Straling van masten zou ook binnen 5 minuten kunnen zorgen voor een versnelde celdeling.
Gedachten van mensen verander je met genegenheid, niet met woede
Dalai Lama
2) Eet voedsel dat zo min mogelijk bewerkt is: ga zelf de keuken in en word weer baas in eigen pan
Eet je weinig of geen bewerkt, kant-en-klaar voedsel en maak je je eten zelf, dan eet je bijna automatisch meer vitamines/mineralen/sporenelementen/gezonde vetten, vezels en beschermende stoffen. In plaats van smaakversterkers eet je dan kruiden en specerijen met volop beschermende stoffen. In plaats van transvetten eet je vetten die wel bruikbaar zijn. En in plaats van geraffineerde producten, kies je voor de volkoren en volwaardige varianten met vezels en mineralen/sporenelementen. Pure winst. Bovendien mis je zo de onbruikbare, chemische en synthetische stoffen uit bewerkt voedsel; stoffen die je geen energie geven, maar energie kosten, omdat je ze moet afbreken/afvoeren. Zo houd je energie ‘over’ voor belangrijke herstel- en reparatieprocessen in je lichaam.
3) Weet van voeding met een hoger risico
Wees matig met voedsel waarvan bekend is dat ze hogere gehaltes aan zware metalen als lood, kwik, arsenicum en cadmium kunnen bevatten, zoals:
schelpdieren, zoetwatervis als paling en langlevende (roof-)vissen zoals tonijn, zwaardvis, makreel en haai (surimi), bio-industrievlees (vooral orgaanvlees), rijst (vooral zilvervliesrijst), bepaalde soorten bespoten groente en fruit (bijvoorbeeld niet-biologische aardbeien) en glucose/fructose, waarin regelmatig kwik wordt aangetroffen. Dergelijke stoffen worden gerekend tot de hormoonverstorende stoffen.
Lees veel meer tips hierover in mijn artikel over hormoonverstorende stoffen
4) Kies waar mogelijk voor natuurvoeding met het Demeter-keurmerk
Dit keurmerk gaat nog veel verder dan het EKO-keurmerk als het gaat om goed rentmeesterschap over de aarde, bodemvruchtbaarheid, diversiteit en dierenwelzijn. Zie deze link. Realiseer je ook dat er boeren zijn zonder EKO-keurmerk die hun bedrijf zeker zo gezond, duurzaam en diervriendelijk runnen als sommige boeren mét keurmerk.
Tip: In 2019 werden Oostenrijkse biologisch-dynamische appels vergeleken met conventioneel geteelde appels. Onderzoekers troffen maar liefst 100 miljoen bacteriën aan in het vruchtvlees en klokhuis van de biologisch-dynamisch geteelde appels. Bijzonder was ook dat deze appels veel meer diversiteit en meer ‘goede’ bacteriën (zelfs lactobacillen) bevatten dan conventioneel geteelde appels. Dit onderzoek maakt dus aannemelijk dat je via het eten van een biologische appel je darmflora kunt versterken. (25)
Tip: Als je de kans hebt, kijk dan eens naar de film ‘The biggest little farm’. Om stil van te worden: voedsel verbouwen in harmonie met de natuur. Meegaan met natuurlijke processen en de wijsheid van de natuur is de rode draad in deze film.
5) Kies voor duurder duurzaam voedsel in de supermarkt
In steeds meer supermarkten kun je ook kiezen voor de duurzame variant van datzelfde voedingsmiddel. En ja, die zijn duurder dan regulier voedsel. Een mooie uitspraak in de hele duurzaamheidsdiscussie vind ik deze: “de consument is niet alleen slachtoffer van alle misstanden, maar evengoed de dader, door constant voor de laagste prijs te gaan”. Zolang wij zelf niet-duurzaam eten blijven kopen, blijft het geproduceerd worden. Lees bijvoorbeeld eens een paar hoofdstukken uit het boek Dieren eten. Dan besef je dat je als consument ongelooflijk veel macht hebt over wat je eet. Veel meer dan je denkt. De werkelijke prijs van eten is niet alleen de prijs die je in de supermarkt betaalt maar ook de prijs die het milieu en jouw gezondheid betalen voor jouw voedselkeuzes. Lees ook het indrukwekkende verhaal van Volkert Engelsman over de ‘real price’ van voeding.
5a) Kies voor Nederlands/ Europees voedsel in de supermarkt
Er kan van alles mis zijn met residuen in ons voedsel, maar feit blijft dat we via een buitenlandse omweg veel schadelijke(r) bestrijdingsmiddelen via groente/fruit terughalen die in Nederland verboden zijn. Dit geldt overigens voor veel meer producten dan alleen voedsel, zoals bijvoorbeeld snijbloemen. Kies daarom zo veel mogelijk voor Europees fruit/groente. “In 2013 meldden Zweedse onderzoekers dat ze chloorpyrifos en andere pesticiden hadden aangetroffen in de urine van vrouwen van middelbare leeftijd; een groep die veel fruit en groenten eet. Dat was opmerkelijk, omdat deze pesticide in Zweden niet geregistreerd is voor gebruik in de landbouw.” (23) Ook via de biologische voedselketen kunnen we helaas (dankzij hiaten in de wetgeving) verboden buitenlandse bestrijdingsmiddelen op ons bord krijgen. Zie dit ontluisterende artikel.
Koop je liever online? Er zijn webshops die (zonder tussenhandel) rechtstreeks van de duurzame boer kopen, zodat die een veel eerlijker prijs voor zijn product krijgt en jij supervers en eerlijk voedsel. Hofweb bijvoorbeeld koopt rechtstreeks in bij ‘hun boeren’.
Wat zouden we een gezondheidswinst boeken voor zowel aarde, mens, dier en plant als wij (al is het maar een deel van) onze voedseleuro’s aan duurzame boeren besteden. Door hen een eerlijke prijs te geven voor hun producten, kunnen ze goed rentmeester zijn. En dat komt ook jouw gezondheid weer ten goede.
5b Kies voor seizoensgroente in de supermarkt, met zo weinig mogelijk voedselkilometers
We kunnen nog zo veel elektrische auto’s, windmolens en zonneparken bouwen, de kortste klap om snel iets te doen voor het milieu is minder energie verbruiken. Met minder voedselverspilling, minder voedselkilometers en de keuze voor meer duurzaam voedsel kunnen we hele snelle stappen zetten. Kies daarom voor seizoensgroente. Ook nog eens erg vriendelijk voor je portemonnee. Via de app van milieucentraal kun je in één oogopslag zien hoe hoog de milieubelasting is van het groente- en fruitassortiment.
6) Eet veel meer uit de gratis supermarkt
Een zeer gezonde en vooral goedkope manier om aan een enorm ‘shot’ beschermende stoffen en voedingsstoffen te komen, is eten uit de natuur, je ‘gratis supermarkt’. Je zult versteld staan hoeveel bloemen, bladeren en (on)kruiden er eetbaar en lekker zijn. Het grote voordeel van wilde planten is dat ze vaak hard moeten werken om te overleven. Door bijvoorbeeld droogte, een tekort aan voedingsstoffen, hitte, felle zon, schimmels en vreetgrage insecten schieten ze in de stress. Om zichzelf te redden, maken ze meer beschermende stoffen, salvestrolen genoemd, aan (salvestrolen is afgeleid van ‘salvare’ = redden). Salvestrolen kunnen onder meer je cellen beschermen tegen schadelijke stoffen, maar ze kunnen er ook voor zorgen dat je cellen fit en vitaal blijven, zodat je optimaal gezond kunt blijven. Wilde (on)kruiden en onbespoten voeding kunnen dus een grote rol in je gezondheid spelen. De hoogste tijd om veel meer te gaan ‘onkruidenieren’ (maar uiteraard niet direct naast het perceel van een reguliere akkerbouwer of bloementeler, of in de buurt van een drukke weg). Onbespoten voedingsmiddelen en kruiden bevatten ook flink wat fyto-oestrogenen. Die zwakken de werking van xeno-oestrogenen uit milieu, voeding en cosmetica af en brengen je oestrogenen weer in balans. Lees hier verder over fyto-oestrogenen.
Tip: Heb je de natuur niet dichtbij? Ook in je eigen tuin, je vensterbank, je terras of balkon kun je kiemen, kruiden en/of wat onbespoten groente telen.
Wilde kruiden- en bloemensalade
7) Als je voor niet-biologische groenten en fruit kiest, was of schil alles dan goed
Dat heeft overigens lang niet altijd effect, omdat de gewasbeschermingsmiddelen soms in de hele plant doorwerken. Daarom heeft dit bij zacht fruit/groente minder effect. Als je om wat voor reden dan ook voor niet-biologisch kiest, houd dan in ieder geval zo veel mogelijk rekening met de zogenoemde ‘dirty dozen’ die je hier aan de linkerkant van de illustratie ziet. Aardbeien staan al jaren op plek 1: zij bevatten de meeste residuen van alle geteste voedingsmiddelen door EWG:
Tip: Dompel niet-biologische appels een kwartiertje in een badje van natriumbicarbonaat. Dit lijkt vooralsnog een groot deel van twee veelgebruikte bestrijdingsmiddelen te neutraliseren. (19)
8) Koester je darmen en lever
Dit zijn de belangrijkste organen die ervoor zorgen dat toxische en onbruikbare stoffen worden afgebroken, zodat ze via gal, darmen en nieren je lichaam kunnen verlaten. Lees hier verder over het belang van gezonde darmen voor gezonde hormonen. Of lees mijn boek Weten van (h)eerlijk eten deel 2.
Gezonde darmen binden veel schadelijke stoffen, zodat de lever ‘zijn handen vrij heeft’ voor andere belangrijke taken. Zoals bijvoorbeeld de ontgifting van xeno-oestrogenen of de aanmaak van glutathion; de allerbelangrijkste antioxidant, maar ook de belangrijkste ontgifter van toxines die zich in vet ophopen. Met behulp van glutathion worden deze wateroplosbaar gemaakt, zodat je ze kunt uitscheiden via de urine.
Hoe meer schadelijke stoffen in ons milieu, via voeding of door medicijnen ontgift moeten worden, des te belangrijker is het om een optimale darm- en leverwerking te hebben. Zie hieronder een bladzijde uit mijn boek Alles Draait om je Hormonen:
Hoe weet je of je lever optimaal voor zijn taken is uitgerust?
Via allerlei bloedonderzoeken kun je uiteraard heel veel dingen uitzoeken (bijvoorbeeld hoe succesvol jouw lever glutathion aanmaakt). Deze eenvoudige zelftest geeft ook een stukje inzicht. Een niet optimale leverfunctie kan zich namelijk op heel veel manieren laten gelden via klachten en symptomen.
Tip: Gebruik je medicijnen, heb je chronische en/of onbegrepen klachten, of wil je weten hoe je je lever optimaal ondersteunt? Lees dan verder in mijn artikel over leverontgifting.
9) Drink water
Ook al is ons water een afspiegeling van onze milieuproblemen, toch is water ons meest primaire voedingsmiddel. Water is van groot belang om voedingsstoffen naar je cellen te brengen en afvalstoffen weer af te voeren. Afvalstoffen die niet goed worden afgevoerd, kunnen tot een scala aan vervelende symptomen leiden: vocht vasthouden, obstipatie, energieverlies, hoofdpijn en zelfs verschrompeling van ons brein.
De hoeveelheid en soorten toxines, medicijnresten in ons drinkwater zijn nog steeds lastig in kaart te brengen. Niet alles is detecteerbaar. Het “doel van de overheid om het aantal overschrijdingen van bestrijdingsmiddelen in oppervlaktewater met 50% te verminderen, is niet gehaald.” (24) En dat heeft zeker consequenties voor ons drinkwater. Daarom gaan sommige mensen minder water drinken of het uit plastic flessen halen. En dat kan zeker niet de bedoeling zijn. Samen kunnen we zorgen voor gezonder drinkwater door dagelijks duurzamere keuzes te maken.
Tip: Houd je niet van water en (kruiden)thee? Met soepen en veel meer bladgroentes en fruit kun je ook flink meer vocht aan je dagelijkse menu toevoegen.
10) Eet dagelijks chlorofyl
Groene voedingsmiddelen bevatten chlorofyl en kunnen daardoor veel ongewenste stoffen aan zich binden in de darmen. Dat voorkomt voor een deel dat ze niet in je lichaam worden opgenomen. Zie ook het uitgebreide artikel over chlorofyl. Lukt dat op bepaalde dagen niet? Denk dan eens aan een chlorofyl-supplement als Nannochloropsis Gaditana, groene gerst, spirulina of chlorella. Bekijk hier een heel simpel recept om meer chlorofyl te eten.
11) Minder dierlijk eiwit
Dat is niet alleen voor je eigen gezondheid van levensbelang, maar ook voor de gezondheid van de aarde. Zo’n 70% van de eiwitten die we dagelijks binnen krijgen, is nog steeds afkomstig uit dierlijk eiwit. Een groot deel van de milieuproblematiek is het gevolg van onze hoge consumptie van dierlijke eiwitten. Het klimaatpanel van de VN heeft in augustus 2019 eindelijk unaniem uitgesproken: we moeten echt minder vlees gaan eten (en minder gaan verspillen) als we de voedselveiligheid willen behouden en verdere klimaatverandering willen stoppen.
Tip: Fervente vleeseters aan tafel? Je kunt ook een begin maken door veel minder vlees in een gerecht te verwerken: meng vlees met havervlokken, paddenstoelen, notenmeel etc. Superlekker, ook qua beet, én je eet al gauw de helft minder vlees. Zie bijvoorbeeld dit heerlijke burgerrecept.
Als je dierlijke producten eet, kies dan voor producten van dieren die hebben losgelopen en gegraasd. Vermijd bewerkt (‘processed’) rood vlees, zoals worst, ham, salami en hotdogs.
Tip: Ik ben zelf erg hoopvol gestemd over het Planetary Health Diet; een manier van eten met veel minder dierlijk eiwit. Dit dieet kan volgens wetenschappers van een lijvig rapport ook de naar verwachting 10 miljard mensen in 2050 blijven voeden. Voor iedereen voldoende eten, met behoud van onze gezondheid en die van de aarde. (21) Alleen al door 50% minder vlees en suiker te eten. Ik zou zeggen: let’s start!
Gedachten van mensen verander je met genegenheid, niet met woede
Dalai Lama
12) Ten slotte: wees waakzaam tegen onverdraagzaamheid.
Steeds vaker verharden de standpunten zich; consumenten en groeperingen die fel tekeergaan tegen boeren of boerenorganisaties en instanties die bagatelliseren dat het allemaal wel meevalt met die bestrijdingsmiddelen. En ook de vleeseters versus de veganisten kunnen elkaar flink in de haren zitten. Jammer, omdat het oplossingen in de weg staat en er zo veel kostbare tijd mee verloren gaat. Met standpunten die verharden, bouwen we geen bruggen. We hebben niet meer de luxe om tijd te verliezen. Noch voor onze eigen gezondheid, noch die van de aarde. Laten we gewoon ‘groen & duurzaam gaan doen’! Niet meer praten en elkaars standpunten ter discussie stellen, maar DOEN! Of je nu vegetarisch, veganistisch of vlees eet: iedereen kan elke dag stappen zetten, hoe klein of groot ze ook zijn.
Gedachten van mensen verander je met genegenheid, niet met woede
Dalai Lama
Bronnen:
(3) https://www.nrc.nl/nieuws/2019/05/16/fraude-met-mest-afval-en-subsidies-a3960443
(4) https://www.hpdetijd.nl/2019-05-28/inferieur-supermarktvoer/
(6) https://www.trouw.nl/a/~a3c65540/
(7) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3114824/
(8) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27215959
(9) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28432518
(12) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3945755/
(13) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29413113
(14) (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3388472/
(15) Landschapspijn/Jantien de Boer
(17) https://www.evmi.nl/nieuws/gebrek-aan-diversiteit-bedreigt-gezondheid-en-voedselzekerheid
(18) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3945755/
(19) https://www.eoswetenschap.eu/voeding/de-beste-manier-om-pesticiden-van-appels-te-krijgen
(20) Undercover in de kweekvisindustrie. Telefacts be.
(21) https://eatforum.org/content/uploads/2019/01/EAT-Lancet_Commission_Summary_Report.pdf
(22) https://www.metenweten.com/post/opinie-van-meten-weten-in-trouw
(23) https://www.mmv.nl/nieuws/het-duikt-op-ons-eten-en-het-heet-chloorpyrifos
(24) https://www.waterforum.net/pbl-nieuwe-toxische-bestrijdingsmiddelen-moeilijk-te-meten-in-oppervlakte
(25) https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fmicb.2019.01629/full
(27)https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25242445
(28)https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28092661
(29)https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4677716/
(30)https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3856051/
(31)https://www.ajpmonline.org/art…(22)00429-9/fulltext
(32) https://www.nvwa.nl/onderwerpen/contaminanten-in-levensmiddelen/pfas-in-levensmiddelen
(34)https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0963996924014881
(35)https://www.mdpi.com/2072-6643/16/9/1367
(36) https://bee-foundation.nl/bijensterfte
(37) https://nos.nl/artikel/2564201-tuinplanten-uit-tuincentra-vaak-vol-met-voor-insecten-schadelijke-pesticiden
(38)Hines, R. N. (2008). “The ontogeny of drug metabolism enzymes and implications for adverse drug events.” Pharmacology & Therapeutics, 118(2), 250–267.
