Regelmatig lezen we berichten in de media over bestrijdingsmiddelen in ons voedsel, drinken en onze omgeving. 2023 stond sterk in het teken van bestrijdingsmiddelen. Door bijvoorbeeld de bollenteeltaffaire in Drenthe, die ook schoon voedsel en drinkwater ondermijnt. En natuurlijk de verlenging van het zeer omstreden middel glyfosaat eind 2023. Een kleine greep uit de berichten van de afgelopen jaren:
- Zit er gif in jouw wijnglas?
- Gifvrije zones van 1 kilometer zijn nodig,
- De hoeveelheid gif op Nederlandse groente en fruit niet af, maar toe,
- Verbod op glyfosaat nodig,
- Parkinson is een epidemie aan het worden.
- Aardige Buren / Dossier landbouwgif
Wat doet al dat gif in ons eten, en belangrijker nog: wat zijn de consequenties voor ons lichaam, ons brein, onze hormoonbalans? Kan ons lichaam dat gewoon aan, we horen er immers maar weinig over?
In dit artikel ga ik vooral in op één bestrijdingsmiddel: glyfosaat. En dat ga ik ook nog maar in op één aspect: wat het doet met onze darmgezondheid. Per slot van rekening is dat de ‘bodem’ van onze gezondheid’. En die ‘bodem’……die gedijt bij schoon eten! Zolang glyfosaat wederom 10 jaar mag worden gebruikt lijkt het me belangrijk dat mensen zelf een keuze kunnen maken. En de belasting eraan, voor wie dat wenst, zoveel mogelijk proberen te vermijden, Gelukkig kunnen we met onze voedseleuro’s nog steeds keuzes maken die de belasting verminderen.
Oorspronkelijke tekst februari 2022, bijgewerkt december 2023.
Maar waarom horen we er dan zo weinig over?
Als bovenstaande klopt, is het toch vreemd dat we er maar zo weinig over horen? In mijn magazine ‘Mooi Eten’ legt hoogleraar Violette Geissen dit helder uit: ” Omdat ze voldoen aan de toetsingsmethoden uit de jaren ’80. En als het gaat om residulevels op ons voedsel, wordt slechts gekeken naar de effecten van één afzonderlijke chemische component. Voor de toelating wordt geen toxicologisch onderzoek gedaan naar een combinatie van verschillende residuen die veelvuldig op ons voedsel aanwezig zijn. Van die zogeheten cocktails weet nog niemand wat precies de effecten zijn.
“Pesticiden waarvan niet eenduidig is of ze een risico vormen voor mens en milieu, zouden uit voorzorg van de markt gehaald moeten worden.” Aldus Violette Geissen. Lees het hele artikel verder in mijn bookazine Mooi Eten.
De uitslag van mijn urinemonster (november 2023)
Ik doe eens per jaar een test om te kijken hoe mijn glyfosaatbelasting is. Ik eet louter onbespoten producten als het gaat om groenten, granen, peulvruchten, een wijntje en kies voor biologische dierlijke eiwitten (zie hieronder bij ‘Waar zit het in?’)
Het goede nieuws is dan ook, dat ik elk jaar net in het groen uitkom. Glyfosaat wordt zoveel gebruikt dat het ook in ons drinkwater, de lucht, onze bodem zit. En bovendien kan overwaaien naar biologische akkers, zoals die van ons. Dus het is totaal logisch dat ik ook geen optimale waardes heb. Ik prijs me nog steeds gelukkig dat ik niet tot de 65% van de Nederlanders behoor die in het gele & rode bereik uitkomen. (tegen de 1.4 ng/ml aan) Maar ik besef me terdege dat ik uitermate bevoorrecht ben: omdat ik uit eigen tuin eet. Ieder mens zou het voorrecht van onbespoten voedsel moeten hebben. Ik zie dat als een fundamenteel bestaansrecht.
Waar zit het in?
1. In niet-biologisch voedsel
En hoewel het door het milieu uiteindelijk in allerlei voedingsmiddelen verspreid kan worden, zijn dit de hoofdgroepen die heel wat glyfosaat ‘sproeibeurten’ achter de rug kunnen hebben:
- Soja*
- Mais*
- Suikerbieten
- Koolzaad/Canola*
- Buitenlandse tarwe*, haver**, gerst**, rogge**, bonen**, erwten**, saffloer**, vlas**, zonnebloemen
- Alle vlees, zuivel en eieren van dieren uit de bio-industrie die niet-biologische mais, soja en tarwe hebben gegeten*.
- Wijn
- In vooral groente en fruit van niet-biologische oorsprong. Glyfosaat is een bestanddeel van veel gebruikte gewasbeschermingsmiddelen. Zie illustratie hieronder van de voedingsmiddelen met de meeste (links) en minste (rechts) hoeveelheden bestrijdingsmiddelen.
Los van het feit dat glyfosaat zich al een antibioticum gedraagt in de bodem en in onze darmen, hoopt het zich op in het eetbare deel van de plant. Dus in de graan-, maïskorrel of de sojaboon.* Maar dus ook in het vlees, de melk, de eieren etc. van de dieren die deze gewassen eten. Ons hoofdvoedsel bestaat uit brood, vlees, zuivel, vleesvervangers en kant-en-klaar voedsel. En dat maakt dat glyfosaat-rijk voedsel een groot aandeel heeft in onze voeding. Het aandeel biologisch voedsel in Nederland is immers maar iets kleiner dan 4%.
2. In niet biologische producten gemaakt van katoen. Dus in luiers, maandverband/tampons watten, make-up schijfjes, kleding etc.
3. In de lucht, de bodem en in ons water
De normen in ons drinkwater bijvoorbeeld worden regelmatig overschreden. Zie dit artikel uit 2016
* In Nederland is de teelt van genetisch gemanipuleerde gewassen(GMO) niet toegestaan. In veel andere landen wel. Juist deze GMO gewassen hebben het glyfosaat gebruik sterk verhoogd. Het onkruid wordt namelijk resistent (superonkruid genoemd) zodat er steeds meer gebruikt moet worden voor het beoogde effect. Veel van het veevoer uit de bio-industrie is afkomstig uit verre landen waar GMO toegestaan is. En zo belandt het, met de glyfosaat residuen, via via weer op ons bord. Deze effecten zijn nog lang niet allemaal in kaart gebracht.
**Dit zijn geen GMO gewassen, hier wordt glyfosaat gebruikt om de plant te laten afsterven zodat er makkelijker geoogst kan worden.
De glyfosaat controverse
Hoewel -vooral de onderzoeken van de fabrikant zelf- aantonen dat glyfosaat onschuldig is en geen bijensterfte dan wel bodemproblemen of menselijke gezondheidsproblemen opleveren, zijn er zeker zoveel onderzoeken die aantonen dat er wel een flink probleem is*. Bovendien verliest Bayer steeds vaker aangespannen rechtzaken van slachtoffers. Hoe kan er dan nog steeds zoveel controverses zijn? Dat heeft vooral met onderstaande te maken:
- Veel van de gevolgen voor mens en dier lijken de volgende generaties veel duidelijker merkbaar te zijn, althans dat bleek uit dieronderzoek. Het DNA van het sperma zou vooral aangetast worden waardoor geboorteafwijkingen en hormonale ziekten vaker kunnen optreden. De onderzoeken die de producent van glyfosaat doen duren vaak maar 3 maanden.
- Er zijn (bijna) geen onderwerpen in de wetenschap waar iedereen hetzelfde over denkt. Zie ook dit heldere artikel van de Correspondent; “Twijfel is de kern van de wetenschap. Niet iedereen die vragen stelt is een wappie”. Voor nagenoeg alle onderzoeken geldt:”Beide kampen vinden dat zij de wetenschappelijk onderbouwde waarheid in pacht hebben, en dat de ander er faliekant naast zit.” En zo geldt dit ook voor glyfosaat.
- Glyfosaat is een onderdeel van zeer veel bestrijdingsmiddelen. Het is dus meestal een bestanddeel van een ‘cocktail’; de andere ingrediënten in de cocktail zijn vaak nog giftiger dan glyfosaat. Maar omdat de focus op glyfosaat, wordt het probleem gebagatelliseerd. De meest giftige stof waar glyfosaat vaak mee gemixt wordt is POEA. Dit lijkt de toxiciteit van glyfosaat te verhogen, volgens onderzoekers
- En misschien wel een van de belangrijkste factoren waardoor het mantra ‘het is veilig voor de mens’ blijft rondzingen is het feit dat glyfosaat aangrijpt op de zogenaamde “shikimaatroute”. Heel simpel uitgelegd is dat de route waaruit micro-organismen essentiele aminozuren als tryptofaan, fenylalanine en tyrosine kunnen aanmaken. (zie voor uitleg mijn artikel over Eiwitten & aminozuren) Planten maken gebruik van deze route-die door glyfosaat geblokkeerd wordt- om gezond te zijn en te groeien. Menselijke cellen maken geen gebruik van deze route, is de gangbare gedachte. Maar de micro-organismen in onze darmen maken juist héél veel gebruik van deze route: in onze darmen vindt bijvoorbeeld zo’n 95% van de serotonine en melatonine aanmaak plaats uit tryptofaan. En ruim 50% van onze dopamine (uit tyrosine) wordt in onze darm aangemaakt. Dat dat gigantische consequenties kan hebben zie je in de onderstaande illustraties. Als deze routes niet kunnen worden uitgevoerd dan heeft dat impact op onze stemming, slaap, schildklier, stressbestendigheid etc. Later in dit verhaal stuiten we via een ander probleem nog een keer op dit probleem.
Serotonine is de neurotransmitter die betrokken is bij een pijnloze darmperistaltiek, een gezond eetgedrag, een stabiele stemming, rust, flexibiliteit, een gezonde bloeddruk en stabiele energie. Als het donker wordt maken we uit serotonine weer melatonine aan. Je kunt begrijpen dat er erg veel processen in je lichaam en brein spaak lopen als ofwel het aminozuur, ofwel de voedingsstoffen die nodig zijn voor de omzetting er niet zijn.
Uit phenylalanine maken we als eerst tyrosine aan. Dit is van groot belang voor de aanmaak van schildklierhormonen. Ook maken we uit dit aminozuur dopamine. Ook wel ons geluks-, motivatie- en tevredenheidshormoon genoemd. En dan maken we er ook nog eens onze anti-stress hormonen noradrenaline en adrenaline uit aan. Vul maar in wat er niet goed meer verloopt in je lichaam als dit aminozuur of de voedingsstoffen voor de omzetting ontbreken.
Glyfosaat en jouw darm- dus breingezondheid
Glyfosaat is het meest gebruikte herbicide in de wereld. (bij zo’n 50% van de Europeanen is het ook traceerbaar in de urine) Wereldwijd is er sinds de invoering ervan in 1974 bijna meer dan een kilo per wereldburger gebruikt. (xx) Glyfosaat heeft vooral impact op de bodem van de aarde, maar ook op onze “bodem”, onze darmen. Zoals je wellicht in al mijn boeken al hebt gelezen: onze gezondheid, ook van ons brein, is primair gezeteld in onze darm. Daar bevindt zich tevens zo’n 80% van ons immuunsysteem. Er zijn eigenlijk nauwelijks ziektebeelden die geen link met onze darmgezondheid hebben. Sommige onderzoekers zeggen dit over glyfosaat: “Glyfosaat is de snelweg naar welvaartsziekten en aandoeningen die verband houden met een westers dieet, zoals maag-/darmstoornissen, obesitas, diabetes, hartaandoeningen, depressie, autisme, onvruchtbaarheid, kanker en de ziekte van Alzheimer”. Hieronder een paar van de vele gevolgen die een verband kunnen hebben met glyfosaat (ziekte ontstaat zelden of nooit door één oorzaak, dus logischerwijs zijn er altijd meerdere triggers)
- Goedaardige bacteriën die de basis vormen van onze darmgezondheid zoals Lactobacillen en Bifidobacterien kunnen slecht tegen glyfosaat. (xx) Ziekmakende zoals de beruchte MRSA-, Clostridium, Pseudomonas bacterie etc. zijn wél of stukken beter bestand tegen glyfosaat. Dit zorgt voor een zogenaamde ‘micriobiele shift’ in ons microbioom ten gunste van pathogene bacterien. Omdat veel van dergelijke bacterien ook resistent tegen antibioticakuren zijn, draagt glyfosaat mogelijk ook bij aan de toenemende wereldwijde stijging van antibioticaresistentie.(xx) Het lijkt erop dat bacterien die resistent zijn tegen glyfosaat ook resistent zijn tegen bepaalde types antibiotica.(xx)
- Ook zijn er aanwijzigingen dat het microbioom van baby’s sinds 1920 sterk veranderd is.(xx)Een van de kenmerken is dat er minder Bifido soorten, zoals de Bifido Infantis, de jonge darmen koloniseren. Dit heeft overigens met veel oorzaken (meer keizersnede geboortes, meer antibiotica (ook glyfosaat residuen gedragen zicht als antibiotica), meer flesvoeding/koemelk etc.) te maken. Deze verandering wordt in verband gebracht meer meer auto-immuunziektes en allergieën bij jonge kinderen.(xx) Uitgebreide informatie + bronnen hierover lees je in het boek “Giftige erfenis”. Een ontluisterend boek over de vele gevolgen van glyfosaat.
- Parkinson. Volgens neuroloog Bas Bloem, die Parkinson mede wijt aan bestrijdingsmiddelen, begint Parkinson feitelijk altijd in de darmen.
- Glyfosaat is een chelator: het bindt zowel in de bodem, de plant als in het menselijk lichaam de belangrijkste mineralen en sporenelementen, zodat deze niet meer beschikbaar zijn voor mens of plant. Zonder die stoffen kan je lichaam niet optimaal functioneren en al zeker niet de (lever)ontgifting in goede banen leiden. Voor elke adequate biochemische reactie in je lichaam/brein zijn ALLE voedingsstoffen nodig. Lees verder in de inleiding van mijn boek ‘Op weg naar meer energie’. Ik geef 2 voorbeelden over de binding van glyfosaat aan mineralen:
- A) Glyfosaat bindt bijvoorbeeld aan mangaan: daardoor is mangaan niet meer beschikbaar voor ons kraakbeen, bindweefsel, botten, gewrichten etc. Maar ook niet voor de ontgifting van de steeds groter wordende groep lichaamsvreemde/toxische stoffen. Worden deze niet ontgift dan worden ze ‘opgeborgen’ in allerlei delen van ons lichaam: de vette organen als borsten, prostaat, brein etc. Maar ook in gewrichten en bindweefsel, samen met het glyfosaat waar mangaan aan gebonden wordt. Ontstekingen in gewrichten zijn dan het logische gevolg.
- B) Glyfosaat bindt ook silicium: het moeder mineraal dat ervoor moet zorgen dat ALLE andere mineralen worden opgenomen. Silicium is ook van groot belang om een overmaat aan aluminium aan zich te binden zodat het geen ziekten in ons brein kan veroorzaken. Zonder silicium is er een andere stof die zich gaat binden aan aluminium: glyfosaat! In de hersenen kan aluminium (zeer neurotoxisch) vervolgens vrijgegeven en kan het bijdragen aan een scala aan (degeneratieve) hersenziektes.(1) Of de verergering ervan (2) De hypothese waarom dergelijke stoffen in onze hersenen kunnen belanden lees je via mijn artikel ‘vezels, vezels, vezels’
- Glyfosaat werkt als een antibioticum. Dit leek vooral dosis afhankelijk te zijn: meer blootstelling aan glyfosaat leek gelinkt aan meer verlies van gezonde micro-organismen in zowel de bodem als onze darm. Een verlies aan gezonde micro-organismen gaat bijna altijd gepaard met een overschot aan pathogene micro-organismen (bacteriën, virussen, schimmels en gisten) Zie onder andere dit onderzoek. Maar recent onderzoek geeft aan dat zelfs lage doseringen glyfosaat ruim een kwart van je goede darmbacterien kunnen laten verdwijnen. Dat leidt tot een disbalans in je darmen met ongelooflijk veel mogelijke gevolgen. Mogelijk zijn al onze ziektebeelden afkomstig vanuit deze disbalans die voor een ontstekingsbevorderend milieu in onze darmen zorgt.
- Ook een leaky gut wordt in verband gebracht met glyfosaat. Om te begrijpen hoe dit kan verwijs ik je naar mijn artikel vezels, vezels, vezels: potentieel pathoge bacterien nemen gemakkelijk het roer over in onze darm door het gemiddelde Westerse eetpatroon + het feit dat de ‘bad guys’ goed bestand zijn tegen glyfosaat.
- Tekorten aan serotonine en dopamine. Onze darm is hoofdproducent van neurotransmitters als serotonine, dopamine en melatonine. Bij neurotransmitters denken we vaak aan ons brein. Maar de neurotransmitter serotonine bijvoorbeeld moet in de darm deze taak uitvoeren: het ritmisch laten samentrekken van de darmen zodat er geen obstipatie of een prikkelbare darm ontstaat. Wellicht dat dat ook een oorzaak is dat glyfosaat met obstipatie en het prikkelbare darm syndroom in verband wordt gebracht.
- Niet alleen de blokkade van de shikimaatroute (zie hierboven bij de ‘controverse’) is debet aan serotonine en dopamine tekorten. Ook het feit dat glyfosaat als chelator werkt speelt hierin een rol. Zie beide schema’s hierboven: je hebt tryptofaan nodig als basisstof voor de aanmaak van serotonine en melatonine. Maar ook heel wat mineralen en sporenelementen om deze omzetting te kunnen maken. Beide factoren worden door glyfosaat negatief beïnvloed. Allebei kunnen ze bij een disbalans tot angsten en depressies leiden. Dat glyfosaat daarmee ook een grotere kans op angsten en depressies. Plus het feit dat onze belangrijke psychobiotische darmbacteriën slecht tegen glyfosaat kunnen.
- Het verstoort de werking van het enzym cytochroom P450. Dit enzym moet er onder andere voor zorgen dat xenobiotica (zoals bestrijdingsmiddelen) afgebroken en afgevoerd worden. Zie verder mijn artikelen leverontgifting en hormoonverstorende stoffen.
- Het verstoort de aanmaak van glutathion. De belangrijkste ontgifter van onze cellen, maar ook de belangrijkste antioxidant.
- Het verstoort mogelijk de aanmaak en opname van van vitamine D, B12 en vitamine K, molybdeen, selenium en ijzer. Zie dit onderzoek.
- Het verhoogt mogelijk het risico op coeliakie en glutenovergevoeligheid. Zie dit onderzoek.
Optimaal voor je darmgezondheid zorgen betekent dat je zo eet dat je ‘goede darmbacterien’ optimaal te eten geeft zodat je de ‘bad guys’ weinig voet aan de grond krijgen. Zoveel mogelijk onbespoten vezels uit groente, fruit, kruiden, noten, zaden, peulvruchten bieden je darmen én de vezels én de broodnodige antioxidanten. Lees verder in mijn artikel “vezels, vezels, vezels”,
12 tips om de glyfosaatbelasting te verlagen
Moedeloos hoeven we nog steeds niet te worden. Er is namelijk nog steeds volop hoop voor een gezondere bodem, natuur, lucht-, water- en voedselkwaliteit. Sterker nog: met elke hap die we in onze mond stoppen kunnen we daaraan werken. Ik geef je 12 tips:
TIP 1: Eet écht eten; onbespoten, ongeraffineerd, divers, zoveel mogelijk vers, uit eigen land en door jezelf klaargemaakt in de keuken zonder pakjes en zakjes. Zie mijn boeken en bookazines MOOI Eten. Zo werk je niet alleen aan een gezondere leefomgeving maar ook aan je eigen (darm)gezondheid. Des te meer variatie, des te gezonder jouw darmen. In een onderzoek onder duizenden mensen bleken de personen die meer dan 30 verschillende voedingsmiddelen per week aten, de gezondste/het meest gevarieerde darmmicrobioom te hebben (xx) Door zoveel van onze Big Five (mais, soja, tarwe, melk en vlees) te blijven eten ga je dat niet redden. Door deze sterk te verminderen, verminder je ook je glyfosaatbelasting direct. Met elke hap werken aan je darmgezondheid is misschien wel de grootste troef die we zelf in handen hebben om omgevingsfactoren te beïnvloeden: als wij kiezen voor meer diversiteit aan voedsel worden er op den duur ook minder monoculturen verbouwd en kan de boer diverser gaan verbouwen. Als wij dan weer lokaal gaan eten van die boeren kunnen we mooie stappen maken. Winst op vele fronten dus.
TIP 2: Kies je eten zo dat je je (lever)ontgifting maximaal stimuleert. Heel kort door de bocht uitgelegd (voor het uitgebreide verhaal zie mijn boek ‘Alles draait om je hormonen’ is dit belangrijk: gezonde darmen, volop antioxidanten uit onbespoten kleurrijk voedsel, volop mineralen (dus minimaal alle bewerkte/geraffineerde voeding) en zwavelrijk en vitaal voedsel. Kies ook altijd een deel van je voedsel rauw voor de nodige enzymen. Zie mijn artikel “Voeg leven toe aan je etensbord én aan je jaren.”
TIP 3: er zijn ongelooflijk veel initiatieven van duurzame boeren en telers die hun grond koesteren en jouw van ‘schoon’ eten kunnen voorzien. Deze initiatieven zijn er in overvloed, dus waar je ook woont in Nederland: je kunt je aansluiten bij een dergelijk project. Of het via webshops, die rechtstreeks van de bio-boer kopen, laten bezorgen. Zie de uitgebreide lijst onderaan mijn blog: Zullen we weer verliefd worden? of kijk op deze lijst van ‘mooie’ aanbieders. Per provincie is er ook een uitgebreide lijst met aanbieders, zie dit artikel.
TIP 4: geef jezelf grond cadeau via Land van Ons.(of geef het cadeau) Ook kun je meedoen aan projecten als Lenteland, Grond van bestaan of Aardpeer. Allen halen grond uit de speculatie en laten regeneratieve boeren de grond bewerken na aankoop om zo de biodiversiteit weer te vergroten. De leden worden samen collectief eigenaar van de aangekochte landbouwgrond. Bij Land van Ons kun je het voedsel van deze akkers weer kopen via hun webshop.
TIP 5: Koop biologische of eerlijke (oer)granen uit Nederland. Ook hier geldt: je hoeft geen buitenlandse granen te eten. Dan doe je niet alleen iets moois voor je eigen gezondheid maar ook voor de leefbaarheid van het platteland, de boer en het landschap. En ja, die zijn duurder. Maar waarom koop je geen grootverpakkingen? Koop het eventueel samen met collega’s, vrienden, familie als het voor jou teveel is.
TIP 6: Koop je aardappelen ook altijd van onbespoten teelt. Is het niet bijzonder dat we voor 20 eurocent meer kunnen kiezen voor onbespoten aardappelen in de supermarkt? En daarmee heel wat bestrijdingsmiddelen kunnen uitbannen? Maar omdat we dat toch vaak niet doen, verdwijnen de biologische aardappelen weer uit de schappen. Lees verder in dit artikel “Grote rol voor consument in transitie naar robuuste aardappelrassen’.
TIP 7: kies voor biologisch katoen. Het is een wereld van verschil voor de aarde als je daar rekening mee houdt. Mooi dat bijvoorbeeld Hema sinds 2019 al alle katoen van duurzame afkomst inkoopt.
TIP 8: een open deur natuurlijk: minder vlees & dierlijk eiwit eten. Daar wordt immers de enorme behoefte aan GMO gewassen als tarwe, mais en soja door aangewakkerd. Als je dierlijk eiwit eet, kies dan voor eerlijke en duurzame producten; van dieren die geen GMO gewassen eten. Ik geloof er heilig in dat we met ons allen weer compassie & liefde voor alles wat leeft gaan ontwikkelen. En niet zullen doorgaan op deze voet met het uitputten van de aarde. Helaas zijn we, ondanks alle goede bedoelingen en de vele (soja!)vleesvervangers in de schappen toch weer meer vlees gaan eten. “De cijfers passen bij een opmerkelijk patroon: de Nederlander eet meer vleesvervangers, maar niet minder vlees. Jaar na jaar blijft de vleesconsumptie gelijk of stijgt hij licht. Een belangrijke oorzaak ligt in de horeca: daar eet men nog wel vlees, en vaak meer dan je thuis zou doen. Ook kan er sprake zijn van ‘compensatie’: als men een dag geen vlees eet, is de kans er dat hij of zij de dag erna meer vlees eet dan normaal”. Aldus dit artikel.
TIP 9: als je geen onbespoten/biologisch voedsel koopt, neem dan in elk geval deze 11 tips van Juglen Zwaan serieus om de blootstelling te verminderen. En weet dat de voedingsmiddelen aan de rechterkant van de onderstaande illustratie ook ‘schoon’ zijn. De ‘dirty dozen’ links is iets om serieus rekening mee te houden. Zeker bij jonge kinderen, zwangere of zogende moeders, ouderen en chronisch zieke mensen. NB: onderstaande illustratie zegt iets over de totale hoeveelheid residuen. Niet specifiek over glyfosaat. Maar omdat er steeds meer akkers in het voorjaar worden doodgespoten met glyfosaat is het inmiddels het meest voorkomende residue in de natuur/het milieu.
TIP 10: Het gros van de vleesvervangers (en andere sojaproducten) in de supermarkt bestaat uit niet- biologische soja. Een gewas dat veelvuldig besproeid wordt met glyfosaat/herbiciden. Maak je eigen overheerlijke burgers. Zo eet je veel minder pesticiden en je krijgt VEEL meer variatie in je voeding. Daarmee versterk je direct weer je darmen en schildklier. Denk eens aan heerlijke Nederlandse lupine als vervanger van soja. Of aan tuin-/veldbonen hummus of burger. Ook nog eens superlekker!
TIP 11: Hoewel de verkoop van glyfosaat officieel verboden is in tuincentra en bouwmarkten zijn er nog steeds particuliere gebruikers die het gebruiken voor hun tuintje/straatje. Probeer daarom het gesprek aan te gaan als je ziet dat het toch gebruikt wordt door particulieren/niet-boeren.
TIP 12: Verdiep je in CRISP-Cas. En teken de petitie svp om ons voedsel gentech vrij te houden, als je diversiteit en zoveel mogelijke onbespoten voedsel op je bord belangrijk vindt. De geschiedenis heeft ons inmiddels veel geleerd over de zogenaamde ‘pesticide tredmolen’ die veel bij GMO voedsel voorkomt: ze worden steeds ‘glyfosaat resistenter’ en zullen mogelijkerwijs ervoor zorgen dat er nog meer glyfosaat in omloop komt. De voorstanders van dergelijke hoogproductieve, droogteresistente genetisch gemodificeerde variëteiten zien vooral de voordelen van dergelijke gewassen.
Het gros van de vleesvervangers in de supermarkt bestaat uit niet- biologische soja. Een gewas dat veelvuldig besproeit wordt met glyfosaat/herbiciden. Maak je eigen overheerlijke burgers. Zo eet je veel minder pesticiden, je krijgt VEEL meer variatie in je voeding. Bovendien: superlekker!
Links een tuinbonen burger uit mijn boek ‘Je Brein vitaal”. Hierboven een Mediterrane noten/zaden burger. En rechts een van lupines of te maken van een bonenmix. Ook uit mijn boek Je Brein Vitaal.
Gelukkig worden er weer wat meer lupines en veldbonen in Nederland geteeld. Prachtige duurzame vervangers voor buitenlandse soja.
Meer lezen over dit ondewerp?
Wil je meer weten over de mogelijke effecten van bestrijdingsmiddelen op je hormonen of brein lees dan deze artikelen die ik er al over schreef:
Homo sapiens, doe je naam eer aan!
We hebben ons homo sapiens genoemd: de verstandige/wijze mens. Een dier dat tot het geslacht sapiens behoort. “Zeventigduizend jaar geleden was Homo sapiens nog een onbeduidende diersoort die zo’n beetje zijn eigen gangetje ging in een uithoek van Afrika. In de millennia daarna veranderde hij zichzelf in de absolute heerser van de planeet, kwam ineens aan de top van de voedselketen en werd de grootste nachtmerrie van het ecosysteem.” Aldus het boek Sapiens. In hoeverre alle theorieën kloppen kan ik niet beoordelen. Wat mij er vooral in aansprak , of misschien beter gezegd troost, is dat ik de huidige tijd makkelijker begrijp: homo sapiens zit vooral gevangen in angst en daardoor in zijn oerbrein die voor NU, direct, onmiddellijk etc. kiest en niet zozeer bezig is met toekomst. Zie ook mijn blog “Angst & paniek zaaien is problemen oogsten.”
Het goede nieuws: we hebben ongelooflijk veel intellect met ons grote hersenvolume. En we hebben ook een mensbrein naast ons oerbrein: en dat brein wil aan de toekomst denken, de wereld ook bewoonbaar houden voor zijn nageslacht etc. Als we zo doorgaan moeten we de quote “We erven de aarde niet van onze ouders, maar we lenen haar van onze kinderen” volgens mij gaan veranderen in “We erven de aarde niet van onze ouders, maar stelen haar van onze kinderen”.
Glyfosaatvrij leven en eten/drinken, dat zal niet meer lukken. Maar pesticiden mijden waar we dat kunnen is een grote stap voorwaarts om de wereld bewoonbaar te houden voor de toekomstige bewoners van de aarde. En dat moet ons gewoon gaan lukken, toch? Want ook zonder wettelijke kaders kunnen we elke dag zelf aan de slag en het voorzorgsprincipe toepassen.