Je darmen, de bodem van je gezondheid

Wat de bodem is voor de gezondheid van onze aarde zijn onze darmen voor onze gezondheid.

Op een bloedhete zaterdag in juli 2015 was ik aanwezig als toeschouwer en panellid tijdens de start van het festival 'Jouw Bodem, Mijn Bodem'. De film ‘Bodemboeren’ werd vertoond, waarna wetenschapsfilosoof Hans Harbers discussieerde met lokale boeren, het publiek en mij over de thema's uit de film. Bodemboeren is een Nederlandse documentaire van 40 minuten over agrarische koplopers in het duurzame beheer van de levende bodem. Vijf eigenwijze Nederlandse boeren doken met een kleine filmploeg letterlijk hun bodem in, en vertellen waarom en hoe zij voortdurend experimenteren en observeren om die duurzamer te beheren.

Als we zouden weten dat de film ons van alles kan leren over onze darmen, zou deze film zomaar eens een kaskraker in de bioscoop kunnen worden. De film belicht de bedreigingen, maar nog meer de kansen die er zijn om onze bodem weer gezond te maken. Het is bijna ongelooflijk dat dit verhaal zo’n prachtige analogie vertoont met de gezondheid van onze darmen. Onze darmen die de basis (bodem) vormen van onze gezondheid.

Wat gebeurt er als de bodem verdwijnt?

Het grappige filmpje humus (zie hieronder) werd voorafgaand aan de documentaire getoond. Het laat als het ware ook zien wat er in onze darmen gebeurt als de gezonde, vruchtbare bodem verdwijnt. Dan komt de gezondheid en vitaliteit van de aarde drastisch onder druk te staan, maar ook onze eigen gezondheid. Als de grond niet gezond is, kan het ook geen gezond en vitaal voedsel (met volop vitaliteit, antioxidanten en micronutriënten) meer voortbrengen. De laatste 20-25 jaar is het aantal micronutriënten (vitamines, mineralen en sporenelementen) met soms wel 90% gedaald. Dit door intensief gebruik van de grond, kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen, bewaarmethodes etc.

Maar er zijn veel meer aspecten in de film die een duidelijke analogie vertonen met onze darmen:

1) Het belang van schimmels en bacteriën

Steeds meer wordt duidelijk dat schimmels, bacteriën, mijten etc. nodig zijn voor een gezonde bodem. Bijzonder is dat er ook een kentering is in de denkwijze over schimmels, parasieten en bacteriën in onze darmen. Veel soorten hebben we lange tijd als ‘fout’ of ‘schadelijk’ aangemerkt. Inmiddels komt er steeds duidelijker bewijs dat ze - mits ze niet de overhand hebben - samen met de ‘goede’ bacteriën/micro-organismen onze darmflora en ons immuunsysteem in balans houden.

De mens kan niet bestaan als alles wat onplezierig is wordt verwijderd in plaats van begrepen.

2) Snelle mest en snel voedsel

‘Snelle mest’ zoals drijfmest en kunstmest zorgen ervoor dat de humuslaag niet kan overleven. Dit zelfde geldt voor ‘snel voedsel’ in onze darmen: geraffineerde suikers, witmeel (bloem) en snelle koolhydraten als frisdrank en sapjes zorgen ervoor dat onze darmbacteriën niet kunnen overleven (zie hieronder).

3) Diversiteit is belangrijk

Te veel snelle mest betekent per definitie te weinig organisch materiaal (zoals stro en compost van allerlei plantenresten). Dit werkt exact hetzelfde in onze darmen: we hebben een divers aanbod van allerlei vezels nodig, maar eten die te weinig. We hebben zo’n 40 gram vezels per dag nodig, uit diverse bronnen, maar eten gemiddeld slechts 10 gram. En dan ook nog vaak grotendeels uit granen. Uit veel geraffineerde producten zoals witte rijst, witte pasta en bloem zijn bovendien de vezels voor een groot deel verwijderd. Over de hele linie eten we veel te weinig groente en fruit, terwijl onze darmen juist behoefte hebben aan plantenvezels die als het ware de voeding zijn voor onze darmbacteriën.

* Het zou geweldig zijn als een deel van de inuline bevattende gewassen weer volop geteeld zouden worden in Nederland. Meer biodiversiteit in plaats van monoculturen zorgt voor minder ziektegevoeligheid en minder noodzaak om in te grijpen met gewasbestrijdingsmiddelen in de gangbare teelt. Diversiteit in je voeding is misschien wel de belangrijkste gezondheidstip die je iemand kunt geven. Zie ‘wat maakt eten gezond/ongezond’? Minder noodzaak tot gewasbestrijdingsmiddelen is bovendien een grote aanwinst voor onze hormonen: zie hormoonverstorende stoffen.

4) Erosie ligt op de loer

Als de humus uit de bodem verdwijnt, verliest de bodem zijn capaciteit om voedingsstoffen op te nemen en vocht vast te houden. Daardoor is erosie wereldwijd zo’n groot probleem aan het worden. En je raadt het al: deze ‘erosie’ is ook bij mensen een steeds groter wordend probleem aan het worden: als de darmen hun goede darmbacteriën verliezen omdat de voedingsbodem (de gezonde vezels) ontbreken, dan ontstaan er allerlei ontstekingsreacties in je darmen (die je overigens niet hoeft te merken). Daardoor worden onze darmslijmvliezen aangetast. Juist deze darmslijmvliezen vormen de ‘finishing touch’ als het gaat om de opname van voedingsstoffen, het tegenhouden van ongewenste stoffen in onze bloedbaan en de aanhechting van goede bacteriën in onze darmen. Dit fenomeen heeft inmiddels de naam IMD gekregen (Intestinal Mucosal Disease). Zonder gezonde darmslijmvliezen spoelen zo heel wat vitale voedingstoffen uit ons lijf, het toilet in. Overigens zou de degene die het sanitair tijdens het festival voor zijn rekening nam, Fedde Jorritsma van Local Wise, hier misschien wel blij mee zijn. Hij kan voor zijn composttoiletten wel wat extra nutriënten gebruiken.

5) Herstel kost veel tijd

Het gezonde bodemleven kun je heel snel laten verdwijnen, o.a. door te veel kunstmest. Het duurt lang voordat je het bodemleven weer hersteld hebt. Ook dit geldt een-op-een voor onze darmen: door stress (of het nu psychisch-emotionele stress is of stress door een ontsteking of een allergeen in je voeding) kun je binnen 24 uur een heel groot deel van je gezonde darmbacteriën kwijtraken. Helaas bouw je je darmen niet in korte tijd weer op; dat kost tijd, veel gezonde voeding, zo weinig mogelijk belastende voeding (zoals gluten uit granen, zoete melkproducten, suikers, glutamaten, transvetten) en vooral veel pre- en probiotica.

Een (h)eerlijk buffet

Na afloop van de film was er een (h)eerlijk buffet. Super goed bereid en prachtig opgediend door ‘Smaak van het Noorden’, deels gebaseerd op recepten uit mijn boeken, speciaal uitgezocht voor deze gelegenheid:

• Het groentebrood van Demeter speltmeel, omdat spelt op zowel onze mineraalhuishouding als op die van de aarde een positief effect heeft. In dit recept zijn gedroogde zeewieren verwerkt (deze hadden we gesponsord gekregen van de firma Your Well, leverancier van allerlei gedroogde zeewieren en van mijn favoriete zeekraalzout!). Door meer zeewieren te eten, kunnen we ook jodiumtekorten op een simpele (en lekkere) manier voorkomen.
• Haverrisotto met super lekkere zeegroentes (lamsoor en zeekraal) die voor deze gelegenheid door Marc Food uit Texel waren geschonken. Een prachtige manier om mensen kennis te laten maken met een heel andere tak van de agrarische sector: groenten (en ook zilte aardappelen) die op zilte grond groeien. Zilte grond die anders toch niet voor de voedselvoorziening gebruikt zou worden en die ook nog eens (h)eerlijk ‘krachtvoer’ voor de mens oplevert: o.a. een ultiem palet aan mineralen en sporenelementen. Zonder voldoende mineralen en sporenelementen kan er bijna geen enkele functie in ons lichaam optimaal verlopen, ook onze darmen en spijsvertering niet. Ook hadden we van Marc Food ijskruid ontvangen. Bij zo’n knapperige beet met zo’n heerlijke zilte smaak is een dressing bijna overbodig. Het kon ook geen toeval zijn: juist op een dag dat het kwik boven de 35 graden steeg en we zoveel mineralen en sporenelementen verliezen door te zweten, kregen we deze boost aan mineralen voorgeschoteld.

Haver was natuurlijk ook een logische keuze voor het buffet, net als quinoa. Beide gewassen met een goede voedings- en gezondheidswaarde voor de mens die heel robuust zijn. Ze hebben weinig tot geen kunstmest en bestrijdingsmiddelen nodig en groeien bovendien in Westerwolde. Lokaal dus. En lokaal voedsel is natuurlijk weer een stap op weg naar een gezondere wereld. Waarom van ver halen (zoals bijvoorbeeld rijst), terwijl je met hele haverkorrels de rijst gemakkelijk kunt vervangen?

Bovendien kun je met lekkere haver- en quinoagerechten mensen kennis laten maken met plantaardige eiwitten. Nog steeds leeft bij veel mensen het idee dat alleen dierlijk voedsel alle essentiële aminozuren voor de mens bevat. Maar haver, quinoa en lupine bevatten ze ook. Meer vlees- en visloze dagen is niet alleen voor het bodemleven van de aarde, maar ook voor het ‘bodemleven’ in onze darmen een wezenlijke stap naar ‘goed rentmeesterschap’.

En natuurlijk mochten tuinbonen en biologische eitjes uit de regio ook niet ontbreken in het buffet. Wat blad van de tuinboon was in een heerlijke tuinbonenomelet verwerkt. Wat vaker een beetje loof van onze groentes eten, is niet alleen lekker en gezond, het levert ons ook heel wat extra nutriënten en chlorofyl op.

Schouder aan schouder

Om met de spreuk van Loesje af te sluiten: ‘Eerlijk vlees knalt niet per kilo’. En dat geldt natuurlijk voor elk voedingsmiddel.

Eerlijk vlees knalt niet per kilo.

Meer weten over je darmgezondheid? Zie de lezingen “Eet je darmen gezond” in Vries en Apeldoorn.

Bronnen

http://www.wageningenur.nl/nl/Onderzoek-Resultaten/Projecten/Haver/Voeding-1.htm

DVD Voices of transition

Film Bodemboeren

(1) Larsen et al. N Engl J Med. 2010;363:2102-13.